ભારતનું અનન્ય ‘મહાસત્તા’ મોડેલ: સેવા અને વિશ્વ કલ્યાણ
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ના વડા મોહન ભાગવતનું નિવેદન કે ભારત “આજની મહાસત્તાઓ જેવું નહીં બને” એ ભારતીય સંસ્કૃતિ અને ફિલસૂફીના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો પર આધારિત છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે ભારતનો માર્ગ શક્તિ, પ્રભુત્વ કે આર્થિક લાભ પર આધારિત નહીં હોય, પરંતુ સેવા અને વૈશ્વિક કલ્યાણ પર આધારિત હશે.
ભારતનું ચારિત્ર્ય: ‘સેવા’ અને ‘તટસ્થતા’
મોહન ભાગવતે કહ્યું કે ભારતનું ચારિત્ર્ય સેવામાં રહેલું છે. તેમણે સ્પષ્ટ કર્યું કે વિશ્વમાં લડાઈઓ, અસંતોષ અને અશાંતિનું કારણ એ છે કે ભૌતિક પ્રગતિ છતાં માનવતાનો આધ્યાત્મિક અને નૈતિક વિકાસ થયો નથી. આજની મહાસત્તાઓ શક્તિ, પ્રભુત્વ અને પોતાના હિતોને પ્રાધાન્ય આપે છે, જેના કારણે સંઘર્ષો થાય છે. તેનાથી વિપરીત, ભારતનું મોડેલ ‘વસુધૈવ કુટુંબકમ્’ના સિદ્ધાંત પર આધારિત છે, જ્યાં આખું વિશ્વ એક પરિવાર છે. આ મોડેલમાં ભારત કોઈના પર પોતાનું વર્ચસ્વ સ્થાપિત કરવાનો પ્રયાસ નહીં કરે, પરંતુ તટસ્થ અને નિઃસ્વાર્થ ભાવે દુનિયાની સેવા કરશે.
દુનિયાનો ‘ગુરુ’ અને ભારતનો ‘મિત્ર’
ભાગવતે એક મહત્ત્વનો મુદ્દો ઉઠાવ્યો કે જ્યારે ભારત વિશ્વને નવો માર્ગ બતાવશે, ત્યારે દુનિયા ભારતને પોતાનો ‘ગુરુ’કહેશે, પરંતુ ભારત તેમને પોતાના ‘મિત્ર’ કહેશે. આ નિવેદન ભારતીય ફિલસૂફીની નમ્રતા અને નિઃસ્વાર્થ ભાવના દર્શાવે છે. તેનો અર્થ એ છે કે ભારત કોઈ શ્રેષ્ઠતાના ભાવ સાથે કામ નહીં કરે, પરંતુ સમાનતા અને મિત્રતાના ભાવ સાથે વિશ્વના કલ્યાણ માટે કામ કરશે. આ વિચાર આજની મહાસત્તાઓના અભિગમથી અલગ છે, જેઓ શક્તિ પ્રદર્શન અને આર્થિક વર્ચસ્વ દ્વારા વિશ્વ પર પ્રભાવ પાડવાનો પ્રયાસ કરે છે.
શા માટે આ નિવેદન મહત્ત્વનું છે?
આ નિવેદન વર્તમાન વૈશ્વિક પરિસ્થિતિમાં ખૂબ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. જ્યાં અનેક દેશો શસ્ત્રોની સ્પર્ધા અને આર્થિક યુદ્ધમાં વ્યસ્ત છે, ત્યાં ભારત એક વૈકલ્પિક મોડેલ રજૂ કરે છે જે આધ્યાત્મિક મૂલ્યો અને માનવ કલ્યાણ પર આધારિત છે. ભાગવતના મતે, ભારત આ મોડેલ દ્વારા જ વિશ્વને સાચી શાંતિ અને સંતોષ તરફ દોરી શકશે. આ નિવેદન એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે ભારતની શક્તિ તેના ભૌતિક સંસાધનો કે સૈન્ય શક્તિમાં નહીં, પરંતુ તેની સાંસ્કૃતિક અને નૈતિક મૂલ્યોમાં રહેલી છે.
