World Food Day વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ વિશેષ: ભારતમાં આજે પણ ૧૯ કરોડથી વધુ લોકો ભૂખ્યા સૂવા મજબૂર, ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સના ચોંકાવનારા આંકડા
આજે, ૧૬ ઑક્ટોબરના રોજ, સમગ્ર વિશ્વમાં વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ (World Food Day) ઉજવવામાં આવી રહ્યો છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સંઘ (UN)ના ફૂડ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર ઓર્ગેનાઇઝેશન (FAO) દ્વારા શરૂ કરાયેલો આ દિવસ માત્ર એક તારીખ નથી, પરંતુ ભૂખમરો, ખોરાકનો બગાડ અને કુપોષણ જેવા વૈશ્વિક અને સ્થાનિક સ્તરેના ગંભીર મુદ્દાઓ તરફ ધ્યાન દોરવાનું એક મહત્ત્વપૂર્ણ માધ્યમ છે. ૨૦૨૫ માં FAO તેની ૮૦મી વર્ષગાંઠની ઉજવણી કરી રહ્યું છે, ત્યારે આ પડકારો વધુ ગંભીરતાથી લેવાય તે જરૂરી છે.
ભારત જેવા વિશાળ અને વૈવિધ્યસભર દેશમાં, જ્યાં એક તરફ મોલ, હોટલ અને રેસ્ટોરન્ટમાં કરોડો રૂપિયાનો ખોરાક ફેંકી દેવામાં આવે છે, તો બીજી તરફ કરોડો લોકો ભૂખ્યા સૂવા માટે મજબૂર છે. આ વિરોધાભાસ દેશની ખાદ્ય સુરક્ષા વ્યવસ્થા પર ગંભીર સવાલો ઉભા કરે છે. આ વિશેષ પ્રસંગે, ચાલો જાણીએ કે ભારતમાં ભૂખમરાની સમસ્યા કેટલી ગંભીર છે અને આ આંકડાઓ તમને શા માટે ચોંકાવી દેશે.
ભારતમાં ભૂખ્યા સૂતા લોકોના ચોંકાવનારા આંકડા
વિશ્વભરમાં ભૂખમરા સામે લડવાના પ્રયાસો છતાં, ભારતમાં પરિસ્થિતિ ચિંતાજનક છે. આંકડાઓ સ્પષ્ટ કરે છે કે ખાદ્ય ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભર હોવા છતાં, વિતરણ અને બગાડની સમસ્યાઓ મોટી છે.
ભૂખ્યા ભારતીયોની સંખ્યા: આજે પણ ભારતમાં ૧૯ કરોડથી વધુ (૧૯૦ મિલિયનથી વધુ) લોકો દરરોજ રાત્રે ભૂખ્યા સૂવા માટે મજબૂર છે.
વિચારણીય હકીકત: આ સંખ્યા વિશ્વના ઘણા નાના અને મધ્યમ કદના દેશોની કુલ વસ્તી કરતાં પણ ઘણી વધારે છે.
વિશ્વમાં સૌથી વધુ ભૂખ્યા: સંયુક્ત રાષ્ટ્ર (UN) અનુસાર, ભારતમાં વિશ્વમાં સૌથી વધુ ભૂખ્યા લોકો છે. જેની વસ્તી ભારત જેટલી જ છે, તેવા ચીન કરતાં પણ આ આંકડો ભારતમાં વધારે છે.
ગ્લોબલ હંગર ઇન્ડેક્સ (GHI): ગ્લોબલ હંગર ઈન્ડેક્સ ૨૦૨૧ માં ભારત ૧૧૬ દેશોમાં ૧૦૧મા ક્રમે છે. આ રેન્ક દર્શાવે છે કે ભારતમાં ભૂખમરાની સમસ્યા ‘ગંભીર’ (Serious) શ્રેણીમાં આવે છે.
આ આંકડાઓ સ્પષ્ટ કરે છે કે દેશની જનસંખ્યાના એક મોટા ભાગ માટે, ખોરાક મેળવવો એ આજે પણ એક મોટો સંઘર્ષ છે.
ખોરાકનો બગાડ: વિરોધાભાસી ચિત્ર
એક તરફ કરોડો લોકો ભૂખ્યા છે, તો બીજી તરફ ભારતમાં ખોરાકનો જંગી બગાડ થાય છે, જે આર્થિક અને સામાજિક બંને રીતે નુકસાનકારક છે.
વાર્ષિક બગાડ: ભારતમાં દર વર્ષે આશરે ૪૦ ટકા ખોરાકનો બગાડ થાય છે.
આર્થિક નુકસાન: આ બગાડ આશરે ₹૯૨,૦૦૦ કરોડના મૂલ્ય જેટલો છે. જો આ ખોરાકને યોગ્ય રીતે સંચાલિત કરવામાં આવે, તો તે લાખો ભૂખ્યા લોકોના પેટ ભરી શકે છે.
વૈશ્વિક બગાડ: વૈશ્વિક સ્તરે પણ સ્થિતિ ગંભીર છે. દર વર્ષે વિશ્વભરમાં લગભગ ૨.૫ અબજ ટન ખોરાકનો બગાડ થાય છે.
બગાડના સ્ત્રોત: કોરોના સમયગાળા પહેલા પણ, વિશ્વમાં ૯૩ કરોડ ટન ખોરાકનો બગાડ થતો હતો. આમાંથી ૬૩ ટકા ઘરોમાંથી, ૨૩ ટકા રેસ્ટોરન્ટમાંથી અને ૧૩ ટકા છૂટક દુકાનોમાંથી બગાડવામાં આવતો હતો.
જ્યારે ઉત્પાદન પૂરતું હોય, છતાં વિતરણ વ્યવસ્થામાં ખામીઓ, સંગ્રહની અછત અને ગ્રાહક સ્તરે થતો બિનજરૂરી બગાડ, લાખો લોકોને દરરોજ ભૂખ્યા સૂવા માટે મજબૂર કરે છે.
ભૂખ ઘટાડવા માટેની યોજનાઓ અને પ્રયાસો
ભારત સરકાર ભૂખમરાની સમસ્યાને હળવી કરવા માટે વિવિધ મહત્ત્વપૂર્ણ યોજનાઓ ચલાવી રહી છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય નબળા વર્ગને સબસિડીવાળું અને પૌષ્ટિક ભોજન પૂરું પાડવાનો છે:
રાષ્ટ્રીય ખાદ્ય સુરક્ષા અધિનિયમ (NFSA) ૨૦૧૩: આ કાયદા હેઠળ, લાખો લોકોને સબસિડીવાળું અનાજ પૂરું પાડવામાં આવે છે, જે ભૂખમરા સામે લડવા માટે એક પાયાનો કાનૂની અધિકાર પૂરો પાડે છે.
જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા (PDS): PDS દ્વારા વ્યાજબી ભાવની દુકાનો દ્વારા ગરીબોને સબસિડીવાળું અનાજ અને અન્ય આવશ્યક વસ્તુઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના (Mid-Day Meal Scheme): શાળાના બાળકોને પોષણ પૂરું પાડવા અને શિક્ષણમાં તેમનું જોડાણ વધારવા માટે આ યોજના ચલાવવામાં આવે છે.
આંગણવાડી કાર્યક્રમ: આંગણવાડી કાર્યક્રમો દ્વારા બાળકો અને સગર્ભા/ધાત્રી માતાઓને પોષણ અને આરોગ્ય સેવાઓ પૂરી પાડવામાં આવે છે.
વિશ્વ ખાદ્ય દિવસ આપણને યાદ કરાવે છે કે સરકારી યોજનાઓ હોવા છતાં, સામાજિક સ્તરે ખોરાકનો બગાડ અટકાવવો અને જરૂરિયાતમંદો સુધી ખોરાક પહોંચાડવાની જવાબદારી દરેક નાગરિકની છે. જો ભારતને GHI માં પોતાનું સ્થાન સુધારવું હશે, તો ૧૯ કરોડથી વધુ ભૂખ્યા લોકોના આંકડા પર ગંભીરતાથી ધ્યાન આપવું પડશે અને ખોરાકના બગાડને કડક રીતે નિયંત્રિત કરવો પડશે.
