આશા ભોંસલેને હાઈકોર્ટનું રક્ષણ: AI કે અન્ય કોઈ પણ તેમના અવાજ અને છબીનો દુરુપયોગ નહીં કરી શકે!
સંગીત જગતના સુપ્રસિદ્ધ પ્લેબેક ગાયિકા આશા ભોંસલે ને તેમના વ્યક્તિત્વ અધિકારો (Personality Rights) ના દુરુપયોગના કેસમાં બોમ્બે હાઈકોર્ટ તરફથી મોટી રાહત મળી છે. હાઈકોર્ટે વિવિધ સંગઠનોને આશા ભોંસલેના નામ, છબી અને સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ રીતે, તેમના અવાજનું અનધિકૃત શોષણ કરવાથી સખત રીતે પ્રતિબંધિત કરતો આદેશ જારી કર્યો છે. આ ચુકાદો આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) ના યુગમાં સેલિબ્રિટીઓના અધિકારોનું રક્ષણ કરવા માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ નિર્ણય માનવામાં આવે છે.
ન્યાયાધીશ આરિફ એસ. ડૉક્ટર ની ખંડપીઠે ગુરુવારે આ ચુકાદો આપતા સ્પષ્ટ કર્યું કે, કોઈ પણ સંસ્થા, AI ટૂલ્સની મદદથી પણ, ગાયિકાના નામ, અવાજ અને છબીનો ઉપયોગ તેમની પરવાનગી વિના કરી શકશે નહીં.
AI દ્વારા અવાજના અનુકરણ પર હાઈકોર્ટની સખત ટિપ્પણી
આશા ભોંસલેએ કોર્ટમાં કરેલી અરજીમાં મેક ઇન્ક. (Mac Inc.) નામની એક કૃત્રિમ બુદ્ધિ કંપની સહિત અનેક પ્રતિવાદીઓનો સમાવેશ થતો હતો, જે કથિત રીતે તેમના અવાજના ક્લોન કરેલા સંસ્કરણો (Cloned Versions) બનાવી રહી હતી.
કોર્ટે AI દ્વારા થતા દુરુપયોગ પર મહત્ત્વની ટિપ્પણી કરતા કહ્યું:
“સેલિબ્રિટીની પરવાનગી વિના તેમના અવાજનું અનુકરણ કરવા માટે AI ટૂલ્સ પૂરા પાડવાથી તે સેલિબ્રિટીના વ્યક્તિત્વ અધિકારોનું ઉલ્લંઘન થશે. આવા ટૂલ્સ સેલિબ્રિટીના અવાજના અનધિકૃત ઉપયોગ અને હેરફેરને સરળ બનાવે છે, જે તેમની વ્યક્તિગત ઓળખ અને જાહેર વ્યક્તિત્વનો મુખ્ય ઘટક છે.”
કોર્ટનો આ આદેશ સ્પષ્ટપણે દર્શાવે છે કે સેલિબ્રિટીના અવાજની નકલ કરવા માટે કૃત્રિમ બુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવો એ ગેરકાયદેસર છે, કારણ કે તે તેમની મંજૂરી વિના તેમની વ્યક્તિગત ઓળખ (Identity) નું વ્યાવસાયિક શોષણ છે.
વ્યક્તિત્વ અધિકારો શું છે?
આશા ભોંસલેનો કેસ વ્યક્તિત્વ અધિકારો (Personality Rights) ની કાયદાકીય સમજને મજબૂત બનાવે છે.
- વ્યાખ્યા: વ્યક્તિત્વ અધિકારો એ વ્યક્તિના પોતાની ઓળખના વ્યાપારી અને પ્રકાશિત ઉપયોગને નિયંત્રિત કરવાના કાનૂની અધિકારનો ઉલ્લેખ કરે છે.
- રક્ષણના ઘટકો: આ અધિકારો વ્યક્તિ સાથે સંકળાયેલી વિશિષ્ટ લાક્ષણિકતાઓનું સંમતિ વિના શોષણ થવાથી રક્ષણ કરે છે. આ લાક્ષણિકતાઓમાં તેમનું નામ, છબી, સમાનતા, અવાજ, સહી અથવા ટ્રેડમાર્ક કરેલા શબ્દસમૂહોનો સમાવેશ થાય છે.
આ ચુકાદા દ્વારા, બોમ્બે હાઈકોર્ટે એ વાત પર મહોર મારી છે કે આશા ભોંસલેનો અવાજ અને તેમની જાહેર છબી તેમની વ્યક્તિગત મિલકત છે, જેનો ઉપયોગ માત્ર તેમની સ્પષ્ટ પરવાનગીથી જ થઈ શકે છે.
સેલિબ્રિટી અધિકારોના રક્ષણમાં વધારો
આશા ભોંસલેનો આ કેસ એકલો નથી. ભારતમાં સેલિબ્રિટીઓ તેમના વ્યક્તિત્વ અધિકારોના રક્ષણ માટે કોર્ટનો સંપર્ક કરી રહ્યા છે, ખાસ કરીને ટેક્નોલોજીના વધતા ઉપયોગના સંદર્ભમાં.
- તાજેતરના ભૂતકાળમાં, દિલ્હી હાઈકોર્ટે બોલીવુડ અભિનેત્રી ઐશ્વર્યા રાય બચ્ચન, તેમના પતિ અભિષેક બચ્ચન અને ફિલ્મ નિર્માતા કરણ જોહર ના વ્યક્તિત્વ અધિકારોનું પણ રક્ષણ કર્યું હતું. આ તમામ સ્ટાર્સે વિવિધ દુરુપયોગો સામે કોર્ટનો દરવાજો ખટખટાવ્યો હતો, અને કોર્ટે તેમના પક્ષમાં ચુકાદો આપીને તેમની ઓળખના અનધિકૃત ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.
બોમ્બે હાઈકોર્ટનો આ નિર્ણય માત્ર આશા ભોંસલે માટે જ નહીં, પરંતુ ભારતમાં તમામ કલાકારો અને જાહેર હસ્તીઓ માટે મહત્ત્વનો છે, જેમને હવે ખાતરી છે કે તેમનો અવાજ, છબી અને ઓળખ કાયદાકીય રીતે સુરક્ષિત છે, ભલે ટેક્નોલોજી ગમે તેટલી આગળ વધે. આ ચુકાદો ભારતને એવા દેશોની હરોળમાં મૂકે છે જે AIના સંભવિત દુરુપયોગ સામે વ્યક્તિગત અધિકારોનું સક્રિયપણે રક્ષણ કરે છે.
