ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી: સિંગલ ટ્રાન્સફરેબલ વોટ સિસ્ટમ અને સમગ્ર પ્રક્રિયા
ભારતના ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદ માટેની ચૂંટણી 9 સપ્ટેમ્બરે યોજાવા જઈ રહી છે. આ ચૂંટણી ભૂતપૂર્વ ઉપરાષ્ટ્રપતિ જગદીપ ધનખરના અચાનક રાજીનામા બાદ યોજાઈ રહી છે. નિયમો અનુસાર, બંધારણની કલમ 68(2) મુજબ, પદ ખાલી થયાના 6 મહિનાની અંદર ચૂંટણી યોજવી ફરજિયાત છે. એનડીએના ઉમેદવાર સીપી રાધાકૃષ્ણન આજે પોતાનું નામાંકન દાખલ કરવાના છે, જ્યારે ઈન્ડિયા બ્લોકે ભૂતપૂર્વ સુપ્રીમ કોર્ટના ન્યાયાધીશ બી. સુદર્શન રેડ્ડીને પોતાના ઉમેદવાર બનાવ્યા છે. આ ચૂંટણીમાં જે પ્રણાલીનો ઉપયોગ થાય છે તે ખાસ કરીને રસપ્રદ છે.
સિંગલ ટ્રાન્સફરેબલ વોટ સિસ્ટમ (STV)
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી ગુપ્ત મતદાન દ્વારા થાય છે, જેમાં પ્રમાણસર પ્રતિનિધિત્વ હેઠળ સિંગલ ટ્રાન્સફરેબલ વોટ (STV) સિસ્ટમનો ઉપયોગ થાય છે. આ એક પ્રકારની મલ્ટિ-વિજેતા રેન્ક્ડ વોટિંગ સિસ્ટમ છે. આ પ્રણાલીમાં, મતદારો ઉમેદવારોને તેમની પસંદગી મુજબ ક્રમાંક આપે છે (દા.ત., 1, 2, 3). જો કોઈ ઉમેદવાર પ્રથમ પસંદગીના પૂરતા મત મેળવી શકતો નથી, તો સૌથી ઓછા મત મેળવનાર ઉમેદવારને દૂર કરવામાં આવે છે અને તેના મત બીજી પસંદગીના ઉમેદવારને ટ્રાન્સફર થાય છે. આ પ્રક્રિયા ત્યાં સુધી ચાલે છે જ્યાં સુધી કોઈ ઉમેદવાર જીત માટે જરૂરી ક્વોટા પૂરો ન કરે. આ પ્રણાલી ખાતરી કરે છે કે કોઈ પણ મત વ્યર્થ ન જાય.
NDA's Vice Presidential candidate CP Radhakrishnan will file his nomination tomorrow.
All NDA leaders will participate in the nomination filing process. PM @narendramodi has appealed to all political parties, including the opposition parties, for unanimous election of NDA’s Vice… pic.twitter.com/qSTIo0s6P6
— All India Radio News (@airnewsalerts) August 19, 2025
ઉમેદવારી અને ચૂંટણી પ્રક્રિયા
ઉમેદવાર માટે નામાંકન દાખલ કરવાની છેલ્લી તારીખ 21 ઓગસ્ટ છે. નામાંકનપત્રોની ચકાસણી 22 ઓગસ્ટના રોજ થશે અને 25 ઓગસ્ટ સુધી ઉમેદવારો પોતાનું નામાંકન પાછું ખેંચી શકશે.
નામાંકન દાખલ કરતી વખતે, ઉમેદવારને 20 સાંસદો પ્રસ્તાવક તરીકે અને અન્ય 20 સાંસદો સમર્થક તરીકે જરૂરી હોય છે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી માટેનું ઇલેક્ટોરલ કોલેજ લોકસભા અને રાજ્યસભાના સભ્યોનું બનેલું હોય છે. આ કોલેજમાં નોમિનેટેડ સાંસદોનો પણ સમાવેશ થાય છે, પરંતુ રાજ્ય વિધાનસભાઓના સભ્યોને તેમાં સમાવવામાં આવતા નથી. હાલમાં, આ કોલેજમાં કુલ 782 સાંસદો છે, જેમાં 543 લોકસભાના અને 233 રાજ્યસભાના સભ્યો ઉપરાંત 12 નોમિનેટેડ સાંસદોનો સમાવેશ થાય છે.
ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદ પર ચૂંટાયા બાદ, તેઓ રાજ્યસભાના હોદ્દેદાર અધ્યક્ષ તરીકે પણ સેવા આપે છે, જે દેશની સંસદીય પ્રણાલીમાં એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા છે. આ ચૂંટણી પ્રક્રિયા ભારતના લોકશાહી માળખામાં એક વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવે છે.
