ગ્વાલિયરની ૪૦૦ વર્ષ જૂની દરગાહ પરના ઇસ્લામિક કાર્યક્રમો પર પ્રતિબંધ કેમ? સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકાર અને ASIને તાત્કાલિક નોટિસ પાઠવી
ભારતના ઇતિહાસ અને ધાર્મિક પરંપરાઓ સાથે જોડાયેલા એક મહત્ત્વપૂર્ણ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકાર અને ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) ને નોટિસ જારી કરી છે. આ મામલો મધ્યપ્રદેશના ગ્વાલિયરમાં આવેલી હઝરત શેખ મુહમ્મદ ગૌસની દરગાહ પર છેલ્લા ૪૦૦ વર્ષથી ચાલી આવતી ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ અને ઉર્સ (Urs)ના આયોજન પર ASI દ્વારા લાદવામાં આવેલા પ્રતિબંધને પડકારે છે.
પીટીઆઈના અહેવાલ મુજબ, જસ્ટિસ બી.વી. નાગરથ્ના અને આર. મહાદેવનની બેન્ચે અરજદારની વિશેષ રજા અરજી (Special Leave Petition – SLP) પર સુનાવણી કરવા સંમતિ આપી હતી. ૧૯ સપ્ટેમ્બરના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર અને અન્યોને નોટિસ જારી કરીને તેમના જવાબો માંગ્યા હતા, જેના કારણે આ ઐતિહાસિક વિવાદને રાષ્ટ્રીય સ્તરે ચર્ચા મળી છે.
મુહમ્મદ ગૌસની દરગાહ: સંરક્ષિત સ્મારક વિરુદ્ધ પરંપરા
આ વિવાદનું મૂળ મુહમ્મદ ગૌસના મકબરાની સ્થિતિમાં રહેલું છે. ASI એ ૧૯૬૨માં આ દરગાહને કેન્દ્રીય રીતે સંરક્ષિત રાષ્ટ્રીય સ્મારક જાહેર કરી હતી. જોકે, અરજદાર – જે પોતાને હઝરત શેખ મુહમ્મદ ગૌસના કાયદેસરના વારસદાર ગણાવે છે – તેમનો દાવો છે કે અહીં સદીઓથી ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો યોજાય છે.
- ૪૦૦ વર્ષની પરંપરા: અરજદારે હાઈકોર્ટ સમક્ષ દલીલ કરી હતી કે દરગાહમાં છેલ્લા ૪૦૦ વર્ષથી ઉર્સ સહિતના ધાર્મિક કાર્યક્રમો નિયમિતપણે યોજાતા હતા, પરંતુ ASI દ્વારા સંરક્ષિત સ્મારક જાહેર થયા પછી આવી પ્રવૃત્તિઓ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો.
- ASIનું વલણ: મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટમાં કેન્દ્ર સરકારના વકીલે જણાવ્યું હતું કે ASI મુહમ્મદ ગૌસના દરગાહનું રક્ષણ અને જાળવણી કરી રહ્યું છે. આ જાળવણીના ભાગરૂપે, માર્ચ ૨૦૨૪માં અરજદારે ઉર્સ યોજવા માટે જે અરજી કરી હતી, તે ASI દ્વારા નકારી કાઢવામાં આવી હતી.
- તાનસેનનું સમાધિ સ્થળ: હાઈકોર્ટે એ પણ નોંધ્યું હતું કે આ જ સંકુલની અંદર મહાન સંગીતકાર તાનસેનની કબર પણ આવેલી છે, જે આ સ્થળના સાંસ્કૃતિક અને ઐતિહાસિક મહત્ત્વને વધારે છે.
મધ્યપ્રદેશ હાઈકોર્ટનો આદેશ અને સુપ્રીમ કોર્ટનો હસ્તક્ષેપ
અરજદારે સૌપ્રથમ ASIના આદેશને પડકારતી અરજી હાઈકોર્ટમાં કરી હતી, પરંતુ હાઈકોર્ટની સિંગલ જજ બેન્ચે અને ત્યારબાદ ડિવિઝન બેન્ચે પણ તેમની અપીલ ફગાવી દીધી હતી.
હાઈકોર્ટે પોતાના આદેશમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે:
“વાસ્તવમાં, રાષ્ટ્રીય મહત્વના આ સ્મારકનું અત્યંત કાળજી અને કડકાઈથી રક્ષણ કરવું એ ASI અને જિલ્લા વહીવટીતંત્રની ફરજ છે.”
હાઈકોર્ટે અપીલ ફગાવતી વખતે એ પણ નોંધ્યું હતું કે અરજદારે માર્ચ ૨૦૨૪માં ASI દ્વારા તેમની પરવાનગી નકારવાના મૂળ આદેશને જ પડકાર્યો નહોતો.
હવે અરજદારે આ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચાડ્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર સરકાર અને અન્ય પક્ષોને નોટિસ જારી કરીને આદેશ આપ્યો છે કે તેઓ આ કેસમાં પોતાનો પક્ષ રજૂ કરે. સુપ્રીમ કોર્ટ દ્વારા આ મામલે તાત્કાલિક નોટિસ જારી થવાથી સ્પષ્ટ સંકેત મળે છે કે કોર્ટ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓની સદીઓ જૂની પરંપરાઓ અને રાષ્ટ્રીય સ્મારકની જાળવણી વચ્ચેના આ સંવેદનશીલ સંતુલનને સમજવા માંગે છે.
સુપ્રીમ કોર્ટનો આ હસ્તક્ષેપ એ નક્કી કરશે કે ભારતમાં સંરક્ષિત સ્મારકો પર ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓની હદ શું હોવી જોઈએ. આ નિર્ણય માત્ર મુહમ્મદ ગૌસના દરગાહ માટે જ નહીં, પરંતુ દેશભરના અનેક ઐતિહાસિક સ્થળો માટે એક મહત્ત્વનો માર્ગદર્શક સિદ્ધાંત બની શકે છે.
