NCERT દ્વારા વિદ્યાર્થીઓ માટે ‘સ્વદેશી: વોકલ ફોર લોકલ’ મોડ્યુલ લોન્ચ: જાણો શું છે
વોકલ ફોર લોકલ’ નામનાં બે નવા શૈક્ષણિક મોડ્યુલ રજૂ કર્યા છે. આ મોડ્યુલ ભારતનાં ઐતિહાસિક સ્વદેશી આંદોલનને વડા પ્રધાન મોદીના આત્મનિર્ભર ભારત અભિયાન સાથે જોડે છે અને જમીની સ્તર પર ઉદ્યમિતા, ODOP (વન ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્રોડક્ટ) ઉત્પાદનો અને તકનીકી આત્મનિર્ભરતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે.
વડા પ્રધાને તેમના ૭૯મા સ્વતંત્રતા દિવસના ભાષણમાં આત્મનિર્ભરતાને ‘રાષ્ટ્રીય શક્તિ અને સન્માનનો પાયો’ ગણાવ્યો હતો અને નાગરિકોને ગર્વથી ‘મેડ ઇન ઇન્ડિયા’ ઉત્પાદનોને પ્રોત્સાહન આપવા જણાવ્યું હતું. NCERTની આ પહેલ પણ તે જ દિશામાં લેવાયેલું એક પગલું છે.
વિદ્યાર્થીઓને શું શીખવા મળશે?
આ મોડ્યુલ વિદ્યાર્થીઓને ભારતીય અને સ્વદેશી ઉત્પાદનો વિશે જાણકારી આપશે. આ સાથે, વિદ્યાર્થીઓને એવા લોકો વિશે જાણવા મળશે જેઓ સ્વદેશી ઉત્પાદનો દ્વારા તેમના જીવનમાં સુધારો કરી રહ્યા છે. ઉપરાંત, વિદ્યાર્થીઓને એ જાણવા મળશે કે તેઓ સરકારી યોજનાઓનો લાભ લઈને કેવી રીતે ઉદ્યમી બની શકે છે.
ઇતિહાસ અને આધુનિકતાનું જોડાણ
આ પાઠ્યક્રમ સમજાવે છે કે કેવી રીતે ૧૯૦૫માં કલકત્તા ટાઉન હોલમાં સ્વદેશી આંદોલનની ઘોષણા કરવામાં આવી હતી. બાળ ગંગાધર તિલક, લાલા લજપત રાય અને બિપિન ચંદ્ર પાલ જેવા નેતાઓએ લોકોને બ્રિટિશ સામાનનો બહિષ્કાર કરવા અને ભારતીય ઉત્પાદનોનો ઉપયોગ કરવા પ્રેરિત કર્યા હતા. મહાત્મા ગાંધીએ બાદમાં સ્વદેશીને ‘સ્વરાજની આત્મા’ ગણાવ્યું અને તેને સામાજિક તથા આધ્યાત્મિક આત્મનિર્ભરતા માટેના વ્યાપક આંદોલનમાં પરિવર્તિત કર્યું.
આ મોડ્યુલ વર્તમાન સમયની પહેલો સાથે પણ જોડાણ સ્થાપિત કરે છે.
તકનીકી આત્મનિર્ભરતા: વિદ્યાર્થીઓને ઇન્ડિયા સેમિકન્ડક્ટર મિશન વિશે શીખવવામાં આવે છે, જેનો ઉદ્દેશ આયાત પરની નિર્ભરતા ઘટાડવાનો અને સ્માર્ટફોનથી લઈને ઓટોમોબાઇલ અને સંરક્ષણ પ્રણાલી સુધીની દરેક વસ્તુમાં દેશની ક્ષમતા વધારવાનો છે. આ પાઠ સમજાવે છે કે સેમિકન્ડક્ટર રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા માટે પણ મહત્વપૂર્ણ છે.
જમીની સ્તરની ઉદ્યમિતા: મોડ્યુલમાં કેરળની એક મહિલા ઉદ્યમીનું ઉદાહરણ આપવામાં આવ્યું છે, જેમણે બોધિ સત્વ કોયર વર્ક્સની સ્થાપના કરી, જ્યાં સ્થાનિક મહિલાઓ હાથથી બનાવેલી મેટ બનાવે છે, જે વિશ્વભરમાં વેચાય છે.
ગૌશાળા આધારિત રોજગાર: રાજસ્થાનના જોધપુર જિલ્લામાં એક યુવા ગ્રામીણે ગૌશાળાને રોજગાર સર્જન કેન્દ્રમાં બદલી, જ્યાં ગાયના છાણમાંથી ખાતર, ઇકો-ફ્રેન્ડલી દીવા અને હર્બલ ઉત્પાદનો બનાવીને ઘણા લોકોને રોજગાર આપ્યો.
‘વન ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્રોડક્ટ’ (ODOP) પહેલ
સરકારની મુખ્ય ‘વન ડિસ્ટ્રિક્ટ વન પ્રોડક્ટ’ પહેલનો પણ ખાસ ઉલ્લેખ છે.
મોડ્યુલમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે ૭૫૦થી વધુ જિલ્લાઓમાં ૧,૨૦૦થી વધુ અનોખા ઉત્પાદનોની ઓળખ કરવામાં આવી છે, જેમાં હસ્તકલાથી લઈને ખાદ્ય પ્રક્રિયાના ઉત્પાદનોનો સમાવેશ થાય છે.
આ ઉત્પાદનો હવે GeM અને ONDC જેવા પ્લેટફોર્મ પર ઉપલબ્ધ છે અને સિંગાપોર, મિલાન, ન્યૂયોર્ક અને ટોક્યો જેવા શહેરોમાં ખાસ ‘ODOP વૉલ’ દ્વારા આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેમનો પ્રચાર કરવામાં આવી રહ્યો છે.
પાઠમાં કહેવાયું છે કે ODOP, કારીગરો માટે ટકાઉ બજાર ઉપલબ્ધ કરાવીને અને ભારતની સાંસ્કૃતિક વિરાસતનું રક્ષણ કરીને સ્વદેશી આંદોલનના મૂળ સિદ્ધાંતને પુનર્જીવિત કરે છે.
દૈનિક જીવનમાં સ્વદેશી
પાઠમાં સ્વદેશીને વિદ્યાર્થીઓ માટે સુસંગત બનાવવા માટે દૈનિક જીવનના ઉદાહરણો આપવામાં આવ્યા છે. જેમ કે, બાળકો કર્ણાટકની ચન્નપટ્ટા રમકડાં અને તમિલનાડુની તાંજોર બોબલહેડ ઢીંગલીઓને ભેટ તરીકે પસંદ કરે. આ દર્શાવે છે કે સ્થાનિક હસ્તકલાને પ્રોત્સાહન આપવાથી પરંપરાઓ જીવંત રહે છે અને આયાતી ઉત્પાદનો માટે સુરક્ષિત, પર્યાવરણ-અનુકૂળ વિકલ્પો મળે છે.
વધુમાં, આ મોડ્યુલ નાલંદા અને તક્ષશિલા જેવા પ્રાચીન જ્ઞાન કેન્દ્રો અને શૂન્ય, દશાંશ પ્રણાલી જેવા ભારતના પ્રાચીન વારસાને પણ યાદ કરે છે, જે આત્મનિર્ભરતાની ભાવનાને પ્રેરિત કરતી રહેશે.
