તમારા પૈસા DEA ફંડમાં ગયા કે નહીં તે કેવી રીતે જાણી શકાય?
૩૦ જૂન, ૨૦૨૫ સુધીમાં, દેશની બેંકોમાં કુલ ૬૭,૦૦૦ કરોડ રૂપિયાથી વધુ દાવા વગરની થાપણો પડી છે. આ તે રકમ છે જે વર્ષોથી બેંક ખાતાઓમાં પડી રહી છે પરંતુ કોઈએ ઉપાડી નથી કે દાવો કર્યો નથી. નાણા મંત્રાલયે સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે આ આખી રકમ હવે ‘ડિપોઝીટર એજ્યુકેશન એન્ડ અવેરનેસ ફંડ’ એટલે કે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) ના DEA ફંડમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવી છે.
આ પૈસા કોના છે અને તે શા માટે દાવા વગર પડ્યા છે?
આ પ્રશ્ન દરેકના મનમાં આવવાનો છે – આ પૈસા કોના છે? તે કેમ ઉપાડવામાં આવ્યા ન હતા? અને શું શક્ય છે કે તમારા અથવા તમારા પરિવારના કોઈપણ સભ્યના પૈસા પણ તેમાં શામેલ હોય? જવાબ છે – આ પૈસા એવા ખાતાઓ સાથે સંબંધિત છે જેમાં છેલ્લા ૧૦ વર્ષથી કોઈ વ્યવહાર થયો નથી. આવા ખાતાઓને ‘દાવા વગરની’ જાહેર કરવામાં આવે છે અને પછી તેમની થાપણની રકમ અને તેના પર મળેલ વ્યાજ RBIના DEA ફંડમાં મોકલવામાં આવે છે.
કઈ બેંકોમાં સૌથી વધુ દાવા વગરની થાપણો છે?
RBI ને સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (SBI) તરફથી સૌથી વધુ દાવા વગરની રકમ મળી છે, જેણે 19,329.92 કરોડ રૂપિયા ટ્રાન્સફર કર્યા છે, જે કુલ રકમના 29% છે. ત્યારબાદ પંજાબ નેશનલ બેંક (₹6,910.67 કરોડ), કેનેરા બેંક (₹6,278.14 કરોડ) અને ICICI બેંક (₹2,063.45 કરોડ) આવે છે. કુલ મળીને, 87% એટલે કે ₹58,330 કરોડ સરકારી બેંકોમાંથી DEA ફંડમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવ્યા છે.
‘અનક્લેમ્ડ ડિપોઝિટ’ નો અર્થ શું છે?
જ્યારે સતત 10 વર્ષ સુધી બેંક ખાતામાં (બચત, કરંટ, FD, RD, બેંક ડ્રાફ્ટ વગેરે) કોઈ વ્યવહાર ન થાય, ત્યારે બેંક તેને ‘અનક્લેમ્ડ ડિપોઝિટ’ માને છે. પછી તે ખાતાની સંપૂર્ણ રકમ વ્યાજ સાથે RBI ના ડિપોઝિટર એજ્યુકેશન એન્ડ અવેરનેસ ફંડમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે.
આ હેઠળ કયા ખાતાઓ આવરી લેવામાં આવે છે?
દાવો ન કરાયેલી થાપણોમાં નીચેના ખાતાઓની રકમનો સમાવેશ થાય છે:
- બચત ખાતું
- ચાલુ ખાતું
- ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ (FD)
- રિકરિંગ ડિપોઝિટ (RD)
- બેંક ડ્રાફ્ટ, પે ઓર્ડર, બેંકર્સ ચેક વગેરે.
શું આ પૈસાનો દાવો કરી શકાય છે?
હા, તમે DEA ફંડમાં ટ્રાન્સફર કરેલી રકમનો દાવો કરી શકો છો. આ માટે, તમારે સંબંધિત બેંકનો સંપર્ક કરવો પડશે અને ઓળખ દસ્તાવેજો (KYC, ID, પાસબુક વગેરે) સબમિટ કરવા પડશે. બેંક દસ્તાવેજો તપાસશે અને પુષ્ટિ થયા પછી, પૈસા તમને પરત કરવામાં આવશે. ખાસ વાત એ છે કે આ દાવા માટે કોઈ સમય મર્યાદા નથી – તમે જ્યારે ઇચ્છો ત્યારે દાવો કરી શકો છો.
‘અનક્લેમ્ડ ડિપોઝિટ’ ની પરિસ્થિતિથી કેવી રીતે બચવું?
દર 6 થી 12 મહિને તમારા ખાતામાં વ્યવહાર કરો
FD અથવા RD માં ઓટો રિન્યુ અથવા ઓટો ક્લોઝ વિકલ્પ સક્ષમ રાખો
બેંકમાં મોબાઇલ નંબર અને સરનામું અપડેટ રાખો
પરિવાર સાથે બેંકિંગ વિગતો શેર કરો અને નોમિની ઉમેરો
વૃદ્ધ માતાપિતા અથવા મૃત સંબંધીઓના ખાતાની સ્થિતિ તપાસો અને જરૂર પડે તો દાવો કરો
નિષ્ણાતો શું કહે છે?
ઘણી વખત, વરિષ્ઠ નાગરિકો, બિન-નિવાસી ભારતીયો (NRIs) અથવા નોકરી બદલતા લોકો લાંબા સમય સુધી બેંક ખાતાઓ ચલાવતા નથી. ઘણા કિસ્સાઓમાં, વ્યક્તિના મૃત્યુ પછી, પરિવારના સભ્યોને ખાતાઓની જાણ પણ હોતી નથી. આ જ કારણ છે કે પરિવાર સાથે બેંકિંગ માહિતી શેર કરવી અને દસ્તાવેજોને વ્યવસ્થિત રાખવા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
