અમેરિકા પણ ભારત પાસેથી તેલ ખરીદે છે, તો ટ્રમ્પ કેમ ગુસ્સે છે? તેલ બજારની આખી વાર્તા જાણો
ભારત વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી મોટો તેલ વપરાશકાર દેશ છે. આ યાદીમાં અમેરિકા પહેલા અને ચીન બીજા ક્રમે આવે છે. ભારત તેની ક્રૂડ ઓઇલની જરૂરિયાતનો લગભગ 85% આયાત કરે છે. આ જ કારણ છે કે તેલ બજાર ભારતના અર્થતંત્ર અને આંતરરાષ્ટ્રીય સંબંધોમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
તાજેતરમાં, યુએસ રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ભારતને ચેતવણી આપી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે જો ભારત રશિયા પાસેથી તેલ ખરીદવાનું બંધ નહીં કરે, તો તેની સામે વધુ કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. ટ્રમ્પે રશિયા પાસેથી ક્રૂડ ઓઇલ ખરીદવા પર ભારત પર 50% ટેરિફ અને 25% દંડ લાદવાની પણ જાહેરાત કરી છે. તેમણે આરોપ લગાવ્યો છે કે ભારત રશિયન તેલનો અન્યાયી લાભ લઈ રહ્યું છે.
દરમિયાન, વિદેશ પ્રધાન એસ. જયશંકરે સ્પષ્ટપણે કહ્યું હતું કે ભારત તેની ઉર્જા જરૂરિયાતો પોતે નક્કી કરશે. જો કોઈ દેશને ભારત પાસેથી તેલ ખરીદવામાં સમસ્યા હોય, તો તેણે તે ખરીદવું જોઈએ નહીં, પરંતુ ભારત પર કોઈ દબાણ લાવી શકાય નહીં.
કયા દેશો ભારત પાસેથી રિફાઇન્ડ તેલ ખરીદે છે?
ભારત ભલે ક્રૂડ ઓઇલ આયાત કરે છે, પણ તે રિફાઇન્ડ પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોનો મુખ્ય નિકાસકાર પણ છે. અમેરિકા, નેધરલેન્ડ, સિંગાપોર, ઓસ્ટ્રેલિયા, યુએઈ અને દક્ષિણ આફ્રિકા જેવા દેશો ભારત પાસેથી રિફાઇન્ડ પેટ્રોલિયમ ખરીદે છે. ખાસ વાત એ છે કે યુરોપિયન યુનિયનના દેશો ભારત પાસેથી સૌથી વધુ રિફાઇન્ડ તેલ આયાત કરે છે.
ભારતે રશિયા પાસેથી કેટલું તેલ ખરીદ્યું?
યુક્રેન યુદ્ધ પછી, જ્યારે પશ્ચિમી દેશોએ રશિયા પાસેથી તેલ ખરીદવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો, ત્યારે ભારતે રશિયન તેલની ખરીદી વધારી. વર્ષ 2025 માં, ભારતે રશિયા પાસેથી લગભગ $50 બિલિયનનું તેલ ખરીદ્યું, જે તેની કુલ તેલ ખરીદીના લગભગ એક તૃતીયાંશ છે. અત્યાર સુધી ભારતે રશિયા પાસેથી લગભગ $143 બિલિયનનું તેલ આયાત કર્યું છે. જોકે, 2024-25 માં ભારતમાંથી યુરોપિયન દેશોમાં તેલ નિકાસ ઘટીને $15 બિલિયન થઈ ગઈ છે.
ભારત કયા દેશોમાંથી તેલ ખરીદે છે?
ભારત ફક્ત રશિયા પર નિર્ભર નથી. તે સાઉદી અરેબિયા, યુએઈ, અમેરિકા, નાઇજીરીયા, કુવૈત, મેક્સિકો, ઓમાન અને ઇરાક જેવા દેશો પાસેથી પણ ક્રૂડ તેલ ખરીદે છે. પહેલા 27 દેશો ભારતને તેલ વેચતા હતા, હવે આ સંખ્યા વધીને 40 થઈ ગઈ છે.
ભારતમાં તેલનો ભંડાર ક્યાં છે?
ભારતમાં, સ્થાનિક તેલનું ઉત્પાદન ખૂબ મર્યાદિત છે. આસામ, રાજસ્થાન, ગુજરાત અને મુંબઈ હાઈમાં થોડું તેલ ઉત્પન્ન થાય છે. આ ઉપરાંત, આંદામાન સમુદ્રમાં મોટા તેલ ભંડાર મળી રહ્યા છે. વેનેઝુએલા પાસે વિશ્વમાં સૌથી વધુ તેલ ભંડાર છે, ત્યારબાદ સાઉદી અરેબિયા, ઈરાન, કેનેડા અને ઇરાકનો સમાવેશ થાય છે.
એ સ્પષ્ટ છે કે ભારતનું તેલ બજાર ખૂબ જ જટિલ છે. અમેરિકા પોતે ભારત પાસેથી તેલ ખરીદે છે, છતાં તે રશિયા પાસેથી ભારતની ખરીદી સામે વાંધો ઉઠાવી રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, પ્રશ્ન એ છે કે શું આ મુદ્દો ફક્ત વ્યાપારી છે કે તેની પાછળ ભૂ-રાજકીય દબાણ પણ છુપાયેલું છે.
