કાર્યબળમાં મહિલાઓનો અભૂતપૂર્વ વિકાસ, ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં રોજગારમાં વધારો
ભારતમાં મહિલાઓ હવે દરેક ક્ષેત્રમાં પોતાની હાજરી નોંધાવી રહી છે. સામાજિક વિચારસરણી બદલાઈ રહી છે અને કાર્યબળમાં તેમની ભાગીદારી ઝડપથી વધી છે. શ્રમ મંત્રાલયના તાજેતરના આંકડા અનુસાર, જ્યારે 2017-18માં મહિલાઓનો રોજગાર દર માત્ર 22% હતો, તે 2023-24માં વધીને 40.3% થયો છે. એટલે કે, માત્ર સાત વર્ષમાં લગભગ બમણો વધારો.
ગ્રામીણ વિરુદ્ધ શહેરી ચિત્ર
રસપ્રદ વાત એ છે કે, સૌથી વધુ વૃદ્ધિ ગ્રામીણ ભારતમાં જોવા મળી હતી, જ્યાં મહિલા રોજગારમાં 96% નો વધારો થયો હતો. શહેરી વિસ્તારોમાં પણ નોંધપાત્ર ઉછાળો જોવા મળ્યો હતો, જેમાં 43% નો વધારો થયો હતો.
નીતિઓ અને યોજનાઓનો પ્રભાવ
કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોની યોજનાઓએ આ પરિવર્તનમાં નોંધપાત્ર ફાળો આપ્યો છે. લગભગ 15 મંત્રાલયોની 70 કેન્દ્ર અને 400 થી વધુ રાજ્ય-સ્તરીય યોજનાઓ મહિલાઓના આર્થિક સશક્તિકરણ અને ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપી રહી છે. આ પ્રયાસો સાથે, મહિલાઓના નેતૃત્વ હેઠળના MSME ની સંખ્યા બમણી થઈને 1.92 કરોડ થઈ ગઈ છે, જેનાથી 89 લાખથી વધુ નોકરીઓનું સર્જન થયું છે.
શિક્ષણ અને રોજગારનું સંકલન
શિક્ષિત મહિલાઓની ભાગીદારી પણ વધી છે. ૨૦૧૩માં મહિલા સ્નાતકોની રોજગાર ક્ષમતા ૪૨% હતી, જે ૨૦૨૪માં વધીને ૪૭.૫૩% થઈ ગઈ છે. અનુસ્નાતક અને તેથી વધુ ડિગ્રી ધરાવતી મહિલાઓનો રોજગાર દર ૨૦૧૭-૧૮માં ૩૪.૫% થી વધીને ૪૦% થયો છે.
સ્વરોજગારમાં પણ વધારો
સ્વરોજગાર પ્રત્યે મહિલાઓનો ઝુકાવ પણ વધ્યો છે. આ આંકડો ૨૦૧૭-૧૮માં ૫૧.૯% હતો તે વધીને ૨૦૨૩-૨૪માં ૬૭.૪% થયો છે. આનો અર્થ એ થયો કે મહિલાઓ માત્ર નોકરી જ નથી કરી રહી, પરંતુ ઉદ્યોગસાહસિક બનીને અન્ય લોકોને રોજગાર પણ આપી રહી છે.
ભવિષ્યનું લક્ષ્ય
છેલ્લા સાત વર્ષમાં ૧.૫૬ કરોડ મહિલાઓ ઔપચારિક કાર્યબળનો ભાગ બની છે. સરકારનું લક્ષ્ય ૨૦૪૭ સુધીમાં મહિલા કાર્યબળની ભાગીદારી વધારીને ૭૦% કરવાનું છે, જેથી ભારતના અર્થતંત્રમાં તેમની ભૂમિકા વધુ મજબૂત બને.
