જો શ્રાદ્ધમાં કાગડા ન દેખાય તો શું કરવું? પંચબલી ભોગ અને તેના મહત્વ વિશે જાણો
પિતૃ પક્ષ, જે 7મી સપ્ટેમ્બર 2025ના રોજ ભાદ્રપદ પૂર્ણિમાથી શરૂ થઈ રહ્યો છે, તે પૂર્વજોના આત્માની શાંતિ માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ સમયગાળો છે. આ સમય દરમિયાન, શ્રાદ્ધ, પિંડદાન અને તર્પણ જેવી વિધિઓ કરવામાં આવે છે. ધાર્મિક માન્યતાઓ અનુસાર, શ્રાદ્ધ દરમિયાન તૈયાર કરાયેલ ભોજન કાગડાઓને ખવડાવવાથી પૂર્વજો તૃપ્ત થાય છે. પરંતુ, શહેરીકરણ અને બદલાતી જીવનશૈલીને કારણે, ઘણા લોકો માટે શ્રાદ્ધના દિવસે કાગડા શોધવા મુશ્કેલ બની શકે છે. તો, જો કાગડા ન મળે તો શું કરવું? ચાલો આ સમસ્યાનો ઉકેલ અને તેનું મહત્વ સમજીએ.
કાગડાનું શ્રાદ્ધમાં વિશેષ મહત્વ
હિન્દુ ધર્મની માન્યતાઓ અનુસાર, કાગડાને પિતૃદૂત એટલે કે પૂર્વજોનો સંદેશવાહક માનવામાં આવે છે. એવી પણ માન્યતા છે કે કાગડો યમરાજનું પ્રતીક છે, જે મૃત્યુના દેવતા છે. પિતૃ પક્ષ દરમિયાન, એવું માનવામાં આવે છે કે પૂર્વજોના આત્માઓ કાગડાના રૂપમાં પૃથ્વી પર આવે છે અને શ્રાદ્ધ દરમિયાન અર્પણ કરાયેલ ભોજન ગ્રહણ કરે છે. જો શ્રાદ્ધના દિવસે કાગડાઓને ભોજન ન મળે, તો પૂર્વજો ભૂખ્યા પાછા ફરે છે તેવી ભાવના પ્રવર્તે છે.
એક દંતકથા અનુસાર, ત્રેતાયુગમાં, ભગવાન શ્રી રામે ઇન્દ્રના પુત્ર જયંતને, જેણે કાગડાનું રૂપ ધારણ કરીને માતા સીતાને ચાંચ મારી હતી, તેને ઘાસના તણખાથી બનેલા તીરથી માર્યો હતો. પાછળથી, જયંતે માફી માંગી અને ભગવાન રામે તેને વરદાન આપ્યું કે આજથી, પૂર્વજોને ફક્ત કાગડા દ્વારા જ મુક્તિ મળશે. આ કારણે શ્રાદ્ધમાં કાગડાઓને ભોજન કરાવવાનું મહત્વ ખૂબ વધારે છે.
જો શ્રાદ્ધમાં કાગડા ન મળે તો શું કરવું?
શહેરી વિસ્તારોમાં કાગડાઓની ઘટતી સંખ્યાને કારણે, જો શ્રાદ્ધ દરમિયાન કાગડા ન મળે તો નિરાશ થવાની જરૂર નથી. શાસ્ત્રોમાં આવા સંજોગો માટે પણ ઉપાય દર્શાવવામાં આવ્યા છે:
- ગાય અથવા કૂતરાને ખવડાવો: જો કાગડા ન મળે, તો તમે કાગડાઓના નામે તૈયાર કરેલો પ્રસાદ ગાય અથવા કૂતરાને ખવડાવી શકો છો. એવી માન્યતા છે કે પૂર્વજોનું ભોજન ગાય, કૂતરા, કીડી અને દેવતાઓને ખવડાવવાથી પણ સંતોષ પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રથાને પંચબલી ભોગ કહેવામાં આવે છે, જેમાં પાંચ જીવોને ભોજન અર્પણ કરવામાં આવે છે.
- દેવતાઓને ભોજન: તમે ભોજનનો એક ભાગ દેવતાઓને પણ અર્પણ કરી શકો છો.
પંચબલી ભોગનું મહત્વ:
પંચબલી ભોગ એ માત્ર કાગડા, ગાય અને કૂતરા પૂરતું સીમિત નથી, પરંતુ તેમાં કીડીઓ અને દેવતાઓને પણ સામેલ કરવામાં આવે છે. આ પાંચેય જીવોને અર્પણ કરાયેલ ભોજન પૂર્વજોના આત્માને શાંતિ અને તૃપ્તિ પ્રદાન કરે છે, એમ માનવામાં આવે છે.
શહેરી વિસ્તારોમાં વિકલ્પ:
જો કોઈ પણ કારણોસર ઉપરના વિકલ્પો શક્ય ન હોય, તો કેટલાક વિદ્વાનો સૂચવે છે કે ભોજનને સ્પર્શ કર્યા વિના પવિત્ર ભાવ સાથે પૂર્વજોને સમર્પિત કરી શકાય છે. પરંતુ, સૌથી શ્રેષ્ઠ ઉપાય એ છે કે શક્ય હોય ત્યાં સુધી ગાય, કૂતરા કે કાગડા જેવા પશુ-પક્ષીઓને ભોજન કરાવીને પૂર્વજોનું ઋણ અદા કરવાનો પ્રયાસ કરવો.
પિતૃ પક્ષ દરમિયાન, ભોજન અર્પણ કરવાની સાથે સાથે પૂર્વજોનું સ્મરણ કરવું, તેમના કાર્યોને યાદ કરવા અને તેમના આશીર્વાદ મેળવવાની ભાવના રાખવી સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે.
