ગાંધીધામની ‘રુદ્રાક્ષ’ કંપનીમાં ગંભીર દુર્ઘટના, ટાંકા પરથી પટકાતા ૨ શ્રમિકોના મોત
પૂર્વ કચ્છના ઔદ્યોગિક એકમોમાં લેબર સેફ્ટી (શ્રમિકોની સુરક્ષા) પ્રત્યેના ઘોર બેદરકારીભર્યા વલણનો વધુ એક ગંભીર અને દુઃખદ કિસ્સો સામે આવ્યો છે. ગાંધીધામ નજીક આવેલા પડાણા ગામે ‘રુદ્રાક્ષ કંપની’ માં વેલ્ડિંગનું કામ કરતી વખતે ૨ શ્રમિકો ટાંકા પરથી નીચે પટકાતા ગંભીર રીતે ઇજાગ્રસ્ત થયા હતા, અને સારવાર દરમિયાન તેમનું મોત નિપજ્યું હતું. જ્યારે અન્ય એક મજૂર હાલમાં સારવાર હેઠળ હોવાનું જાણવા મળી રહ્યું છે.
આ દુર્ઘટનાએ પૂર્વ કચ્છના ઔદ્યોગિક એકમોમાં ચાલતી નિયમો વિરુદ્ધની પ્રવૃત્તિઓ અને સરકારી તંત્રની ભ્રષ્ટ નિષ્ક્રિયતા પર ગંભીર સવાલો ઊભા કર્યા છે. સ્થાનિકોમાં ચર્ચા છે કે ભ્રષ્ટ ‘બાબુઓ’ દર મહિનાની ‘પ્રસાદી’થી બંધાઈ ગયા છે, જેના કારણે શ્રમિકોના જીવ સતત જોખમમાં મુકાઈ રહ્યા છે.
ગંભીર દુર્ઘટનાની વિગતો
આ ઘટના પડાણા પાસે આવેલી રુદ્રાક્ષ કંપનીમાં વેલ્ડિંગનું કામ ચાલી રહ્યું હતું ત્યારે બની હતી.
- ઘટના: વેલ્ડિંગનું કામ કરી રહેલા બે શ્રમિકો અચાનક ઊંચા ટાંકા (Tank) પરથી નીચે પટકાયા હતા, જેના કારણે તેમને માથા અને શરીરના અન્ય ભાગો પર ગંભીર પ્રકારની ઇજાઓ પહોંચી હતી.
- તાત્કાલિક સારવાર: ગંભીર ઇજાગ્રસ્ત બંને શ્રમિકોને તાત્કાલિક સારવાર માટે ગાંધીધામની એક ખાનગી હોસ્પિટલમાં ખસેડવામાં આવ્યા હતા.
- મોત: જોકે, સારવાર દરમિયાન બંને શ્રમિકોએ જીવ ગુમાવ્યો હતો. આ દુર્ઘટનામાં અન્ય એક મજૂર પણ ઇજાગ્રસ્ત થયો હોવાનું અને તે સારવાર હેઠળ હોવાનું જાણવા મળ્યું છે.
શ્રમિકોના પરિવારજનો અને કામદારોમાં આ ઘટનાને લઈને શોક અને રોષની લાગણી ફેલાયેલી છે.
પૂર્વ કચ્છમાં ‘લેબર સેફ્ટી’ એક મજાક
કચ્છ, ખાસ કરીને ગાંધીધામ અને કંડલા પોર્ટ વિસ્તાર, ઔદ્યોગિક એકમોનું હબ છે. અહીં મોટી સંખ્યામાં બહારના રાજ્યોમાંથી આવેલા શ્રમિકો કામ કરે છે. જોકે, આ વિસ્તારમાં શ્રમિકોની સુરક્ષા (Labour Safety) ના નિયમોનું ખુલ્લેઆમ ઉલ્લંઘન થતું હોવાની ફરિયાદો લાંબા સમયથી ઉઠી રહી છે.
- સુરક્ષાનાં સાધનોનો અભાવ: મોટાભાગના એકમોમાં ઊંચાઈ પર કામ કરવા માટે જરૂરી સુરક્ષા સાધનો (જેમ કે સેફ્ટી બેલ્ટ, હેલ્મેટ, હાર્નેસ વગેરે) પૂરા પાડવામાં આવતા નથી અથવા તો તેનું નિયમિત નિરીક્ષણ કરવામાં આવતું નથી. આના પરિણામે, શ્રમિકોના મોતની ઘટનાઓ નિયમિત બની ગઈ છે.
- નિયમોની અવગણના: શ્રમિક કાયદાઓ અને ફેક્ટરી એક્ટના નિયમો વિરુદ્ધ અનેક એકમો ધમધમે છે. આ એકમોમાં કામકાજના કલાકો, વેતન ધોરણો અને સુરક્ષાના માપદંડોનું પાલન થતું નથી.
- ‘વળતર’ આપીને દબાવી દેવાય છે ઘટના: સૌથી ચિંતાજનક બાબત એ છે કે જ્યારે પણ આવી દુર્ઘટના બને છે, ત્યારે ભોગ બનનાર શ્રમિકોના પરિવારને માત્ર ‘નામ પૂરતું’ વળતર આપીને ઘટનાને દબાવી દેવામાં આવે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, વળતર ચૂકવીને કંપનીઓ કાનૂની કાર્યવાહીમાંથી બચી જાય છે, જેના કારણે સુરક્ષા પ્રત્યે બેદરકારી ચાલુ રહે છે.
સ્થાનિકોમાં સવાલ: ભ્રષ્ટાચારનો બોજ
પૂર્વ કચ્છના ઉદ્યોગોમાં નિયમોની અવગણના પાછળ સ્થાનિકોમાં સરકારી તંત્રની ભૂમિકા અંગે ગંભીર સવાલો ચર્ચાઈ રહ્યા છે.
- ‘પ્રસાદી’ નો મામલો: સ્થાનિક લોકો અને કામદારોના સંગઠનોમાં એવી ચર્ચા છે કે સરકારી વિભાગોના ભ્રષ્ટ ‘બાબુઓ’ દર મહિનાની ‘૧ તારીખની પ્રસાદી’ (એટલે કે નિયમિત હપ્તા કે લાંચ) થી બંધાઈ ગયા છે. જેના કારણે ગેરકાયદેસર રીતે ધમધમતા કે નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરતા એકમો સામે કોઈ પણ પ્રકારની કડક કાર્યવાહી થતી નથી.
- કડક કાર્યવાહીની માંગ: શ્રમિકોની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા અને આવી દુર્ઘટનાઓ અટકાવવા માટે હવે નિયમો વિરુદ્ધ ધમધમતા એકમો સામે કડક કાર્યવાહી કરવી અને ભ્રષ્ટ સરકારી કર્મચારીઓને સજા આપવી ખૂબ જ જરૂરી બની ગઈ છે.
જ્યાં સુધી શ્રમિકોના જીવની કિંમત પૈસાથી નહીં, પણ માનવીય ગરિમાથી આંકવામાં નહીં આવે, અને નિયમોનું પાલન કડકાઈથી નહીં થાય, ત્યાં સુધી પૂર્વ કચ્છના ઔદ્યોગિક વિસ્તારમાં શ્રમિકો માટે મોતનો ખતરો મંડરાતો રહેશે. પોલીસે હાલમાં બંને મૃતક શ્રમિકોના મૃત્યુ અંગે ગુનો નોંધીને આગળની તપાસ હાથ ધરી છે, જેમાં કંપનીની સુરક્ષા બેદરકારીની પણ ઝીણવટભરી તપાસ કરવી અનિવાર્ય છે.
