ચીનના દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોના નિયંત્રણથી વ્યથિત અમેરિકાએ ભારત પાસે માંગી મદદ, વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનમાં જોડાવાનો આગ્રહ
- ચીનના નિકાસ નિયંત્રણોથી વિશ્વ ચિંતિત: સ્માર્ટફોન, EV અને સંરક્ષણ ટેકનોલોજી પર અસર, અમેરિકાએ ભારતને ચીન સામે એક થવા માટે હાકલ કરી.
આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણમાં એક રસપ્રદ વળાંક આવ્યો છે, જ્યાં અમેરિકા, જે અવારનવાર ટેરિફ અને પ્રતિબંધોને લઈને ભારત સાથે મતભેદમાં રહે છે, તે હવે ચીનના આક્રમક વલણ સામે લડવા માટે નવી દિલ્હીની મદદ લેવા મજબૂર બન્યું છે. ચીને તાજેતરમાં જ દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો (Rare Earth Elements – REE)ના નિકાસ પરના નિયંત્રણો વધુ કડક કરવાની જાહેરાત કરી છે, જેનાથી અમેરિકા સહિત સમગ્ર પશ્ચિમી જગત તણાવમાં છે.
ચીનના આર્થિક દાવપેચથી હતાશ થયેલા અમેરિકાએ હવે વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનને સુરક્ષિત કરવા માટે ભારત, ઑસ્ટ્રેલિયા અને યુરોપિયન સાથીઓ સાથે મળીને એક થવાની હાકલ કરી છે. યુએસ ટ્રેઝરી સેક્રેટરી સ્કોટ બેસન્ટે આ અંગે ખુલ્લેઆમ ભારતની મદદ માંગી છે, જે દ્વિપક્ષીય સંબંધોમાં એક નવો અધ્યાય ખોલે છે.
ચીનનો ‘દુર્લભ પૃથ્વી’ દાવ અને અમેરિકાની ચિંતા
દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો (REEs) સ્માર્ટફોન, ઇલેક્ટ્રિક વાહનો (EVs), પવન ટર્બાઇન, ફાઇટર જેટ અને અત્યાધુનિક સંરક્ષણ પ્રણાલીઓ સહિતની આધુનિક ટેક્નોલોજી માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ચીન આ REEનું વિશ્વનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક અને સપ્લાયર છે.
નિકાસ નિયંત્રણો કડક: ચીને અગાઉ એપ્રિલમાં સાત દુર્લભ પૃથ્વીની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. હવે આ યાદીમાં પાંચ વધુ દુર્લભ પૃથ્વી ઉમેરવામાં આવી છે, જેમાં હોલમિયમ, એર્બિયમ, થુલિયમ, યુરોપિયમ અને યટરબિયમનો સમાવેશ થાય છે.
અમેરિકાની નિર્ભરતા: અમેરિકા REE માટે ચીન પર ખૂબ જ નિર્ભર છે, જ્યાં તેની લગભગ ૭૦% દુર્લભ પૃથ્વી ચીનથી આયાત થાય છે.
ચીનનું લક્ષ્ય: ચીનનો આ દાવ પશ્ચિમી દેશો, ખાસ કરીને અમેરિકાને, તકનીકી અને આર્થિક સ્તરે નબળું પાડવાનો છે.
ચીનના આ આક્રમક વલણથી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ પરેશાન છે. અગાઉ ચીની ઉત્પાદનો પર ૧૦૦% ટેરિફ લાદીને બદલો લીધા પછી, હવે અમેરિકાને સમજાયું છે કે લાંબા ગાળાના ઉકેલ માટે વૈશ્વિક સહયોગ અનિવાર્ય છે.
વ્યથિત અમેરિકાએ ભારત પાસે માંગી મદદ
સીએનબીસી સાથેની એક મુલાકાતમાં, યુએસ ટ્રેઝરી સેક્રેટરી સ્કોટ બેસન્ટે ખુલ્લેઆમ કબૂલ્યું કે આ સમસ્યા માત્ર અમેરિકા પૂરતી મર્યાદિત નથી અને તેના ઉકેલ માટે ભારત સહિતના સહયોગીઓની મદદ જરૂરી છે.બેસન્ટે કહ્યું, “અમે અમારા યુરોપીયન સાથીઓ, ઑસ્ટ્રેલિયા, કેનેડા, ભારત અને એશિયન દેશો સાથે વાત કરીશું, અને સાથે મળીને અમે ચીનના આ પગલા પર પ્રતિક્રિયા આપીશું.”
બેસન્ટના નિવેદનનું મહત્ત્વ:
વૈશ્વિક પડકાર: તેમનું કહેવું છે કે ચીનનું આ પગલું ફક્ત યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ માટે સમસ્યા નથી, પરંતુ વિશ્વભરના દેશોમાં દુર્લભ પૃથ્વીનો સ્થિર પુરવઠો સુનિશ્ચિત કરવા માટે દરેકે સાથે મળીને કામ કરવું જોઈએ.
સપ્લાય ચેઇનનું વૈવિધ્યકરણ: અમેરિકાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય REE માટેની સપ્લાય ચેઇનનું ચીન સિવાયના દેશોમાં વૈવિધ્યકરણ કરવાનો છે. ભારત, જે REEના મોટા ભંડાર ધરાવે છે, તે આ યોજનામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે.
ભારતનું જોડાણ: ભારત તેની સપ્લાય ચેઇનને વૈવિધ્યીકરણ કરવાના પ્રયાસોમાં યુએસ સાથે પહેલેથી જ જોડાઈ ચૂક્યું છે. ૨૦૨૩ માં, ભારત ઔપચારિક રીતે મિનરલ્સ સિક્યુરિટી ફાઇનાન્સ નેટવર્ક (MSFN) નો ભાગ બન્યું. આ યુએસની આગેવાની હેઠળની પહેલ છે જેનો હેતુ દુર્લભ પૃથ્વીની સપ્લાય ચેઇનને સુરક્ષિત કરવા માટે સભ્યો વચ્ચે સહયોગ વધારવાનો છે.
ભારત માટે તક અને પડકાર
અમેરિકા દ્વારા મદદ માંગવી એ ભારત માટે એક મોટી તક છે.
આર્થિક લાભ: જો ભારત REEના ઉત્પાદન અને પ્રોસેસિંગમાં પોતાની ક્ષમતા વધારે છે, તો તે વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનમાં મહત્ત્વપૂર્ણ ખેલાડી બની શકે છે અને વિદેશી રોકાણને આકર્ષી શકે છે.
વ્યૂહાત્મક મહત્ત્વ: અમેરિકાના આ જોડાણથી ભારતનું ભૌગોલિક-વ્યૂહાત્મક મહત્ત્વ વધશે અને ચીન સામેના વૈશ્વિક જોડાણમાં ભારત મજબૂત સ્થિતિમાં આવશે.
જોકે, આ એક પડકાર પણ છે. REEનું ખાણકામ અને પ્રોસેસિંગ પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને અત્યંત જટિલ છે. ભારતે આ તકનીકમાં મોટું રોકાણ કરવું પડશે.
ટ્રમ્પના કડક વલણથી લઈને REE પરના નિયંત્રણો સુધી, ચીનના આર્થિક પગલાંએ અમેરિકાને કઠિન પરિસ્થિતિમાં મૂકી દીધું છે, અને આ જ કારણ છે કે એક સમયનું વિવાદાસ્પદ અમેરિકા હવે ભારતને એક મહત્ત્વપૂર્ણ વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર તરીકે જોઈ રહ્યું છે.
