Mahabharataમાં દ્રૌપદી દ્વારા દુર્યોધનનું અપમાન: હકીકત કે દંતકથા?”
Mahabharataમાં દ્રૌપદીનું પાત્ર હંમેશા ચર્ચાનો ભાગ રહ્યું છે અને તેના વિશે ઘણી વાર્તાઓ પ્રચલિત છે. એક વાર્તા છે જેમાં દ્રૌપદીએ દુર્યોધનને “આંધળા માણસનો આંધળો પુત્ર” કહીને તેની મજાક ઉડાવી હતી, જેના કારણે દુર્યોધન એટલો ગુસ્સે થયો કે તેણે પાંડવોને વનવાસ મોકલી દીધા અને આ જ યુદ્ધનું કારણ પણ બન્યું. પણ શું આ સાચું છે? ચાલો તથ્યોના આધારે આ દંતકથાને સમજીએ.
ઇન્દ્રપ્રસ્થ અને રાજસૂય યજ્ઞ
ધૃતરાષ્ટ્રએ પાંડવોને એક ઉજ્જડ ભૂમિ આપી, જેને પાંડવોએ પોતાની મહેનતથી ઇન્દ્રપ્રસ્થ જેવા ભવ્ય શહેરમાં પરિવર્તિત કરી. યુધિષ્ઠિરે રાજસૂય યજ્ઞનું આયોજન કર્યું જેમાં દુર્યોધન સહિત બધા રાજાઓ અને સમ્રાટોએ ભાગ લીધો હતો. યજ્ઞ પછી, દુર્યોધન માયાદાનવ દ્વારા બંધાયેલા મહેલની મુલાકાત લેવા માટે ઇન્દ્રપ્રસ્થ પાછો રોકાયો. તે દરમિયાન, દુર્યોધન એક જળાશયને જમીન સમજીને તેમાં પડી જાય છે, અને પાંડવોના સેવકો તેના પર હસે છે.
દ્રૌપદીએ શું કહ્યું?
મહાભારત પર સંશોધન કરનાર લેખિકા અમી ગણાત્રા તેમના પુસ્તકમાં કહે છે, “મીડિયામાં પ્રચલિત વાર્તાઓ અનુસાર, એવું કહેવાય છે કે દ્રૌપદીએ દુર્યોધનને પડતો જોઈને તેને ‘અંધ માણસનો અંધ પુત્ર’ કહ્યો હતો, પરંતુ કોઈપણ સ્વીકૃત હસ્તપ્રત કે અનુવાદમાં આવો કોઈ ઉલ્લેખ નથી.” તે ઉમેરે છે, “ગીતા પ્રેસ કહે છે કે પાંડવો અને અન્ય સેવકો દુર્યોધનના પતન પર હસ્યા હતા, પરંતુ દ્રૌપદીએ એવું કંઈ કહ્યું ન હતું.”
દ્રૌપદી અને દુર્યોધન વચ્ચેના અપમાનની વાર્તા
મહાભારતના મુખ્ય ગ્રંથોમાં, જ્યારે દુર્યોધન હસ્તિનાપુર પાછો જાય છે અને ઘટનાની વિગતો આપે છે, ત્યારે તે ફક્ત એ વાતનો ઉલ્લેખ કરે છે કે બીજાઓ હસ્યા હતા, પરંતુ કોઈએ તેને ‘આંધળા માણસનો આંધળો પુત્ર’ કહ્યો નહીં. આનો અર્થ એ થયો કે દ્રૌપદી વિશે આવી કોઈ વાત કહેવામાં આવી ન હતી.
દ્રૌપદી અને દુશાસનના રક્ત સાથે જોડાયેલી વાર્તા
વધુમાં, દુશાસન દ્વારા દ્રૌપદીના વાળ ધોવા માટે લોહીની માંગણી કરવાની વાર્તા પણ એક દંતકથા છે. અમી ગણાત્રા સમજાવે છે, “ભીમે દ્રૌપદીના અપમાનનો બદલો લેવા માટે દુશાસનને મારી નાખવાની અને તેનું લોહી પીવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. પરંતુ મહાભારતમાં દ્રૌપદીના વાળ ધોવા માટે દુશાસનના લોહીનો ઉલ્લેખ નથી. આ વાર્તા ભટ્ટ નારાયણના સંસ્કૃત નાટક ‘વિનિસંહાર’ પરથી લેવામાં આવી છે.”
કાલ્પનિક ગ્રંથોમાં મહાભારત સાથે સંબંધિત ઘણી વાર્તાઓને અતિશયોક્તિપૂર્ણ રીતે દર્શાવવામાં આવી છે, પરંતુ સમય જતાં આ દંતકથાઓ સાચી માનવામાં આવી છે. હકીકતમાં, દ્રૌપદી વિશેની ઘણી લોકપ્રિય વાર્તાઓ પાયાવિહોણી છે, જેને લોકોએ અતિશયોક્તિપૂર્ણ રીતે રજૂ કરી છે અને તેમની માન્યતાઓમાં સમાવી લીધી છે.
