Explainer: ગ્રે લિસ્ટમાં વાપસી? ભારતે પાકિસ્તાન પર કસ્યો શિકંજો

Explainer: આતંકવાદી ભંડોળ સામેના તેના ઢીલા વલણને કારણે ભારતે ફરી એકવાર આંતરરાષ્ટ્રીય મંચો પર પાકિસ્તાનને FATF (ફાઇનાન્શિયલ એક્શન ટાસ્ક ફોર્સ) ની ગ્રે લિસ્ટમાં મૂકવાના પ્રયાસો તેજ કર્યા છે. ભારત જૂન 2025 માં યોજાનારી FATF બેઠકમાં આ મુદ્દાને મુખ્યતાથી ઉઠાવવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે. આ કવાયત જમ્મુ અને કાશ્મીરના પહેલગામમાં તાજેતરમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલાને પગલે થઈ રહી છે, જેને ભારતે પાકિસ્તાન પ્રાયોજિત આતંકવાદનો ભાગ ગણાવ્યો છે.

FATF શું  છે?

FATF એ મની લોન્ડરિંગ, આતંકવાદી ભંડોળ અને શસ્ત્ર ભંડોળનો સામનો કરવા માટે G7 દેશો દ્વારા 1989 માં સ્થાપિત એક વૈશ્વિક સંસ્થા છે. તેનું મુખ્ય મથક પેરિસમાં છે અને તેના 39 સભ્યો (37 દેશો અને 2 પ્રાદેશિક સંગઠનો) છે. ભારત 2010 થી તેનું પૂર્ણ સભ્ય છે.

ગ્રે લિસ્ટ અને બ્લેક લિસ્ટનો અર્થ

• ગ્રે લિસ્ટ: આમાં એવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે જેમણે આતંકવાદ અને મની લોન્ડરિંગ સામે પૂરતા પગલાં લીધા નથી, પરંતુ સુધારો કરવાનું વચન આપ્યું છે.
• કાળી યાદી: આમાં એવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે જે કોઈ નક્કર પગલાં લેતા નથી. આવા દેશો પર નાણાકીય પ્રતિબંધો અને અલગતા લાદવામાં આવે છે.

આ યાદીમાં સમાવિષ્ટ દેશોને IMF, વિશ્વ બેંક જેવી વૈશ્વિક સંસ્થાઓ પાસેથી લોન મેળવવામાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડે છે અને વિદેશી રોકાણ પણ પ્રભાવિત થાય છે.

પાકિસ્તાનનો FATF રેકોર્ડ

પાકિસ્તાનને સૌપ્રથમ 2008માં ગ્રે લિસ્ટમાં મૂકવામાં આવ્યું હતું, પછી ફરીથી 2012-15 અને પછી 2018-2022 સુધી. 2022 માં, FATF એ તેને ગ્રે લિસ્ટમાંથી દૂર કર્યું, પરંતુ ભારતનો આરોપ છે કે પાકિસ્તાને આતંકવાદી સંગઠનો સામે કોઈ કાયમી અને નિર્ણાયક કાર્યવાહી કરી નથી.

ભારતની રાજદ્વારી વ્યૂહરચના

આ વખતે ભારત વૈશ્વિક સમર્થન મેળવવા માટે અમેરિકા, ફ્રાન્સ, જર્મની અને અન્ય મુખ્ય દેશોના સંપર્કમાં છે. સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, FATF બેઠક પહેલા ભારત વિશ્વ બેંક તરફથી પાકિસ્તાનને નવા ભંડોળનો પણ વિરોધ કરી શકે છે. ભારત માને છે કે આર્થિક દબાણ દ્વારા પાકિસ્તાનને આતંકવાદ સામે કડક કાર્યવાહી કરવા માટે મજબૂર કરી શકાય છે.

પાકિસ્તાનની આર્થિક સ્થિતિ

તાજેતરમાં IMF એ પાકિસ્તાનને 1 બિલિયન ડોલરની લોન આપી છે, પરંતુ તેની સાથે ઘણી કડક શરતો લગાવવામાં આવી છે. ફુગાવા, ઘટતા વિદેશી હૂંડિયામણ ભંડાર અને વધતા દેવાને કારણે પાકિસ્તાન પહેલેથી જ ગંભીર આર્થિક સંકટનો સામનો કરી રહ્યું છે. જો તેને ફરીથી ગ્રે લિસ્ટમાં સામેલ કરવામાં આવે તો તેના આર્થિક પડકારો વધુ ઘેરા બની શકે છે.

જૂન 2025 માં યોજાનારી FATF બેઠક માત્ર એક ટેકનિકલ કવાયત નથી, પરંતુ દક્ષિણ એશિયાની રાજદ્વારી દિશાને પ્રભાવિત કરતી એક વળાંક બની શકે છે. ભારતની આ રણનીતિ માત્ર પાકિસ્તાન પર દબાણ લાવવાની નથી, પરંતુ આ ક્ષેત્રમાં આતંકવાદને કાબુમાં લેવા અને કાયમી શાંતિ પ્રાપ્ત કરવાની દિશામાં એક નક્કર પગલું પણ છે.