International Yoga Day 2025: યોગનો વૈશ્વિક વિસ્તરણ: ભારતમાં હજારો કરોડનો યોગ ઉદ્યોગ
International Yoga Day 2025: આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસથી ભારતની સાંસ્કૃતિક ઓળખ વૈશ્વિક સ્તરે મજબૂત થઈ છે એટલું જ નહીં, પરંતુ દેશના અર્થતંત્રમાં પણ નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે. યોગ હવે ફક્ત આધ્યાત્મિક અને ભૌતિક પ્રથા નથી રહી, પરંતુ તે ઝડપથી વિકસતો વૈશ્વિક ઉદ્યોગ બની ગયો છે. ભારત આ ઉદ્યોગનું કેન્દ્ર બની રહ્યું છે.
વિશ્વમાં યોગ બજાર
૨૦૨૩ સુધીમાં વૈશ્વિક યોગ બજારનું કદ ૪૫ થી ૬૦ અબજ ડોલર (આશરે ૩.૭ થી ૫ લાખ કરોડ રૂપિયા) થવાનો અંદાજ હતો. એવો અંદાજ છે કે ૨૦૩૦ સુધીમાં આ બજાર ૧૦૦ અબજ ડોલર એટલે કે ૮.૩ લાખ કરોડ રૂપિયાને વટાવી જશે. તે વાર્ષિક ૯-૧૦% ના દરે વધી રહ્યું છે, જે ભારતના GDP વૃદ્ધિ દર (૬.૫%–૭.૫%) કરતા ઘણું ઝડપી છે.
ભારતનું યોગદાન
ભારત યોગનું જન્મસ્થળ છે, અને તેથી વૈશ્વિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં પણ તેનું યોગ બજાર મજબૂત છે. ભારતમાં યોગ ઉદ્યોગનું કદ ૧૨,૦૦૦ થી ૨૦,૦૦૦ કરોડ રૂપિયા સુધી પહોંચી ગયું છે. આમાં યોગ સ્ટુડિયો, તાલીમ કેન્દ્રો, યોગા મેટ્સ અને કપડાં જેવા ઉત્પાદનો અને વેલનેસ ટુરિઝમનો સમાવેશ થાય છે. ઋષિકેશ, મૈસુર અને ધર્મશાળા જેવા શહેરો યોગ હબ બની ગયા છે, જ્યાં દર વર્ષે હજારો વિદેશી વિદ્યાર્થીઓ યોગ શીખવા આવે છે.
કોરોના પછી ડિજિટલ તેજી
કોવિડ-૧૯ મહામારી પછી, ઓનલાઈન યોગ વર્ગો અને ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ ઝડપથી વિસ્તર્યા છે. લોકોએ હવે પોતાના ઘરેથી યોગ શીખવાનું શરૂ કર્યું છે. આનાથી ઓનલાઈન સબ્સ્ક્રિપ્શન્સ, એપ્સ અને લાઈવ ક્લાસની માંગમાં વધારો થયો છે. આનાથી ઘણા ભારતીય સ્ટાર્ટઅપ્સ અને વૈશ્વિક બ્રાન્ડ્સને આ ક્ષેત્રમાં પ્રવેશવા માટે પ્રોત્સાહન મળ્યું છે.
યોગ સંબંધિત ઉત્પાદનોની માંગ
યોગના વધતા વ્યાપ સાથે, યોગા મેટ્સ, યોગ વસ્ત્રો અને એસેસરીઝનું બજાર પણ ખૂબ મોટું બન્યું છે. રમતગમતનો ટ્રેન્ડ ઝડપથી વધી રહ્યો છે, ખાસ કરીને શહેરી યુવાનોમાં. ભારતીય અને વિદેશી કંપનીઓ હવે આ ક્ષેત્રમાં કરોડો રૂપિયાનો વ્યવસાય કરી રહી છે.
સરકારી પહેલ અને આંતરરાષ્ટ્રીય માન્યતા
ભારત સરકારનું આયુષ મંત્રાલય યોગને પ્રોત્સાહન આપવામાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવી રહ્યું છે. યોગ સંશોધન, પ્રમોશન અને શિક્ષણમાં જંગી રોકાણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. ભારતના પ્રસ્તાવ પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર દ્વારા 21 જૂનને ‘આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ’ તરીકે માન્યતા આપવામાં આવ્યા પછી, યોગની લોકપ્રિયતા સમગ્ર વિશ્વમાં વધી છે. આનાથી ભારતની સોફ્ટ પાવરમાં વધારો થાય છે, પરંતુ દેશના યોગ પર્યટન અને આર્થિક દૃષ્ટિકોણને પણ મજબૂત બનાવવામાં આવે છે.
વિદેશી રોકાણની સંભાવના
હવે જ્યારે યોગ એક વૈશ્વિક બ્રાન્ડ બની ગયો છે, ત્યારે ભારતમાં વિદેશી સીધા રોકાણ (FDI) માટે નવી તકો ખુલી રહી છે. વિદેશી કંપનીઓ ભારતમાં યોગ શાળાઓ, વેલનેસ રિટ્રીટ અને નિકાસલક્ષી ઉત્પાદન એકમોમાં રોકાણ કરવા તૈયાર છે. આનાથી રોજગાર અને સ્થાનિક અર્થતંત્રને પણ ફાયદો થશે.
