Fake Currency: નકલી નોટો પર RBI ની ચેતવણી: 2000 રૂપિયાની નોટો ઘટી, પણ 500 રૂપિયાની નોટો વધી
Fake Currency: દેશમાં નકલી ચલણની સમસ્યા ફરી ગંભીર બની રહી છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) ના 2024-25 ના વાર્ષિક અહેવાલ મુજબ, નાણાકીય વર્ષ 2025 માં 500 રૂપિયાની નકલી નોટો શોધવામાં 37.35% નો વધારો થયો છે. આ વર્ષે કુલ 1,17,722 નકલી 500 રૂપિયાની નોટો પકડાઈ છે, જે છેલ્લા છ વર્ષમાં સૌથી વધુ છે.
જોકે, નકલી નોટોની કુલ સંખ્યામાં થોડો ઘટાડો થયો છે. 2023-24 માં કુલ 2,22,638 નકલી નોટો જપ્ત કરવામાં આવી હતી, જ્યારે 2024-25 માં આ સંખ્યા ઘટીને 2,17,396 થઈ ગઈ છે. તે જ સમયે, 2000 રૂપિયાની નકલી નોટોની સંખ્યામાં તીવ્ર ઘટાડો થયો છે. ૨૦૨૩-૨૪માં તેમની સંખ્યા ૨૬,૦૩૫ હતી, જે ૨૦૨૪-૨૫માં ઘટીને માત્ર ૩,૫૦૮ થઈ ગઈ. આનું કારણ મે ૨૦૨૩માં સરકારે ૨૦૦૦ રૂપિયાની નોટો ચલણમાંથી પાછી ખેંચી લીધી હોવાનું માનવામાં આવે છે.
રિપોર્ટ મુજબ, ૩૦ એપ્રિલ, ૨૦૨૫ સુધીમાં, ૬,૨૬૬ કરોડ રૂપિયાના મૂલ્યના ૨૦૦૦ રૂપિયાના નોટો બજારમાં ચલણમાં હતા, જેમાંથી ૯૩% નોટો બેંકોમાં પાછી જમા થઈ ગઈ છે. તે જ સમયે, ઓછી કિંમતની નકલી નોટોમાં પણ ઉછાળો આવ્યો છે. ૨૦૦ રૂપિયાથી ઓછી કિંમતની નકલી નોટોની સંખ્યામાં ૧૩.૯%નો વધારો થઈને ૩૨,૬૦૦ થઈ ગઈ છે, જ્યારે ૧૦૦ રૂપિયાની નકલી નોટોમાં ૨૩%નો ઘટાડો થયો છે.
ચિંતાનો વિષય એ છે કે બજારમાં નકલી નોટોની પકડ બેંકોમાં વધી છે, પરંતુ તેમનો સ્ત્રોત હજુ પણ સ્પષ્ટ નથી. આનાથી દેશની આંતરિક સુરક્ષા અને આર્થિક સ્થિરતા બંને પર અસર પડી શકે છે. નિષ્ણાતો માને છે કે સરહદી દેશોમાંથી હજુ પણ નકલી નોટોનો પુરવઠો આવી રહ્યો છે અને તેની સામે કડક પગલાં લેવાની જરૂર છે.
RBI એ રિપોર્ટમાં એ પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે કે ડિજિટલ પેમેન્ટના વધતા ઉપયોગથી નકલી નોટોના પરિભ્રમણને અમુક અંશે નિયંત્રિત કરવામાં આવ્યું છે. UPI અને અન્ય ડિજિટલ માધ્યમોએ રોકડ પર નિર્ભરતા ઘટાડી છે, જેના કારણે નકલી નોટો સાથે વ્યવહારોની શક્યતા પણ ઓછી થઈ છે. તેમ છતાં, ગ્રામીણ અને રોકડ આધારિત વિસ્તારોમાં જાગૃતિ અને કડક દેખરેખની જરૂર છે.
