Chanakya Niti: ઇચ્છા, અહંકાર અને લોભ વ્યક્તિને “આંધળો” કેમ બનાવે છે?
Chanakya Niti: આચાર્ય ચાણક્યએ પોતાની નીતિમાં એવો શ્લોક આપ્યો છે જે આજે પણ અત્યંત યોગ્ય લાગુ પડે છે. એ શ્લોક જણાવે છે કે માત્ર શારીરિક રીતે અંધ વ્યક્તિ જ નહિ, પરંતુ કેટલીક માનસિક પરિસ્થિતિઓ પણ માણસને “અંધો” બનાવી શકે છે – અર્થાત્ સાચું-ખોટું સમજવાની ક્ષમતા નષ્ટ કરી દે છે.
શ્લોક:
નૈવ પશ્યતિ જન્માધઃ કામાન્ધો નૈવ પશ્યતિ।
મદોનમત્ત ન પશ્યન્તિ અર્થી દોષં ન પશ્યતિ॥
આ શ્લોક અનુસાર, નીચે જણાવેલ ચાર પ્રકારના લોકો “દૃષ્ટિ હોવા છતાં અંધા” સમાન ગણાય છે:
૧. ઈચ્છાનો અંધકાર (કામાન્ધતા)
જે માણસ કોઈ વસ્તુ કે ઈચ્છામાં એટલો ઘળી જાય છે કે તે સાચું કે ખોટું વિચારી નથી શકતો. તેની નિર્ણય લેવાની ક્ષમતા કમજોર બની જાય છે અને અવારનવાર નુકસાન વેઠે છે.
૨. અહંકાર (અતિમાની વૃત્તિ)
ઘમંડી વ્યક્તિ બીજાઓને હાસ્યાસ્પદ માને છે. આવા લોકો પોતાનો વિનાશ જોઈ શકતા નથી – ભલે કોઈ તેમને ઘણી વાર ચેતવણી આપે. તેઓ પોતાના મહિમામાં બધું ગુમાવે છે.
૩. નશામાં ચૂર (મદોન્નમત્ત)
જે વ્યક્તિ નશામાં હોય છે, તેને તર્ક, સંબંધો કે નૈતિકતાની ખબર રહેતી નથી. એ માણસ પોતાની અને બીજાની મક્કમ ભલાઈ કે બરબાદી વચ્ચે ફરક જ સમજી શકતો નથી.
૪. લાલચી માણસ (અર્થલોલુપતા)
લાલચ વ્યક્તિને “અંધ” બનાવી દે છે. પૈસાની ખોખમમાં તે બીજાના નુક્સાનથી પણ નથી ડરતો. લોભ માણસના વિવેકનો નાશ કરી દે છે અને તેને નૈતિકતાથી દૂર લઈ જાય છે.
ચાણક્યની સલાહ
આચાર્ય ચાણક્ય કહે છે કે સ્વાર્થી, લોભી, અહંકારી અને ઇચ્છાથી ઘેરાયેલા લોકો સાથે દૂર રહેવું જોઈએ. આવા લોકોના સંપર્કમાં રહેવાથી વ્યક્તિનો જીવન રસ્તો પણ ભટકી શકે છે.
