Nuclear Weapons: પાકિસ્તાનના પરમાણુ હથિયારો પર રાજનાથ સિંહનું નિવેદન: શું IAEA પાસે જપ્ત કરવાનો અધિકાર છે?
Nuclear Weapons: પાકિસ્તાન દ્વારા આપવામાં આવેલા પરમાણુ ધમકીઓ પર સંરક્ષણ પ્રધાન રાજનાથ સિંહનું નિવેદન ચર્ચાનો વિષય બન્યું છે. તેમણે પૂછ્યું કે શું આવા બેજવાબદાર દેશના હાથમાં પરમાણુ શસ્ત્રો સુરક્ષિત છે? રાજનાથ સિંહ માને છે કે પાકિસ્તાનના પરમાણુ શસ્ત્રોને આંતરરાષ્ટ્રીય પરમાણુ ઉર્જા એજન્સી (IAEA) ની દેખરેખ હેઠળ લેવા જોઈએ. આ નિવેદન પછી, પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે કે શું IAEA ને કોઈપણ દેશના પરમાણુ શસ્ત્રો પર નજર રાખવાનો અધિકાર છે અને શું પરમાણુ ધમકીઓ આપનારા દેશ પાસેથી પરમાણુ શસ્ત્રો જપ્ત કરી શકાય છે.
આંતરરાષ્ટ્રીય અણુ ઊર્જા એજન્સી (IAEA) શું છે?
આંતરરાષ્ટ્રીય અણુ ઊર્જા એજન્સી (IAEA) એ સંયુક્ત રાષ્ટ્રનું એક સ્વતંત્ર સંગઠન છે, જેની સ્થાપના 1957 માં થઈ હતી અને તેનું મુખ્ય મથક વિયેના, ઑસ્ટ્રિયામાં છે. હાલમાં 170 થી વધુ દેશો સભ્ય છે, IAEA નો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય પરમાણુ ઊર્જાના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે, જેથી તેનો ઉપયોગ લશ્કરી અથવા શસ્ત્રોના હેતુ માટે ન થાય. આ એજન્સી ખાતરી કરે છે કે પરમાણુ ઊર્જાનો દુરુપયોગ ન થાય અને તેનો ઉપયોગ ઊર્જા, દવા, કૃષિ અને ઉદ્યોગ માટે થાય. IAEA તેની દેખરેખ હેઠળ નિરીક્ષણો કરે છે અને તપાસ કરે છે કે કોઈ દેશ પરમાણુ ઊર્જાનો દુરુપયોગ તો નથી કરી રહ્યો ને.
પરમાણુ શસ્ત્રો પર આંતરરાષ્ટ્રીય સંધિ
પરમાણુ અપ્રસાર સંધિ (NPT) પર 1968 માં હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા, જેનો ઉદ્દેશ્ય પરમાણુ શસ્ત્રોના ફેલાવાને રોકવા અને પરમાણુ ઊર્જાના શાંતિપૂર્ણ ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો. હાલમાં ૧૯૧ દેશો તેના સભ્ય છે, પરંતુ ભારતે આ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા નથી. આ સંધિ હેઠળ, સભ્ય દેશોને પરમાણુ શસ્ત્રો વિકસાવવા અથવા તેનો ઉપયોગ કરવા અથવા અન્ય કોઈપણ દેશને પરમાણુ શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરવામાં મદદ કરવા પર પ્રતિબંધ છે.
શું કોઈ દેશના પરમાણુ શસ્ત્રો ધમકી આપવામાં આવે તો જપ્ત કરી શકાય છે?
જવાબ સ્પષ્ટપણે “ના” છે. IAEA પાસે કોઈપણ દેશ પાસેથી પરમાણુ શસ્ત્રો જપ્ત કરવાનો અધિકાર નથી. IAEA ફક્ત પરમાણુ શસ્ત્રોનું નિરીક્ષણ કરે છે અને અહેવાલો તૈયાર કરે છે, પરંતુ આ કામ ત્યારે જ થાય છે જ્યારે દેશ તેની પરવાનગી આપે છે. જો કોઈ દેશની પરમાણુ સુરક્ષા જોખમમાં મુકાય છે, તો IAEA સંયુક્ત રાષ્ટ્રને જાણ કરી શકે છે, અને પછી શું પગલાં લેવા તે નક્કી કરવાનું કામ સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ પર રહેશે.
કોઈ દેશના પરમાણુ શસ્ત્રોને બળજબરીથી કબજે કરવા એ આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું ગંભીર ઉલ્લંઘન હશે અને યુદ્ધ તરફ દોરી શકે છે. અત્યાર સુધી એવું કોઈ ઉદાહરણ નથી કે જ્યાં IAEA એ કોઈપણ દેશ પાસેથી પરમાણુ શસ્ત્રો જપ્ત કર્યા હોય.
Prime Minister @narendramodi has redefined India’s policy against terrorism, any attack on Indian soil will be considered as an act of war: Raksha Mantri @rajnathsingh in Srinagar
Pakistan’s irresponsible nuclear threats could not deter India’s resolve to eliminate terrorism,… pic.twitter.com/taMyrHJS7f
— PIB India (@PIB_India) May 15, 2025
જો કોઈ દેશ પરમાણુ શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરવાની ધમકી આપે તો શું?
જો કોઈ દેશ પરમાણુ શસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરવાની ધમકી આપે છે, તો સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ (UNSC) દ્વારા તેની નિંદા કરી શકાય છે. તે દેશ પર પ્રતિબંધો લાદી શકાય છે અને રાજકીય દબાણ લાવી શકાય છે, પરંતુ પરમાણુ શસ્ત્રો જપ્ત કરી શકાતા નથી.
IAEA પાસે કોઈ દેશના પરમાણુ શસ્ત્રો જપ્ત કરવાનો અધિકાર નથી, અને જો કોઈ દેશ પરમાણુ ધમકી આપે છે, તો તેનો ઉકેલ રાજદ્વારી અને સુરક્ષા પરિષદ સ્તરે લાવવામાં આવે છે.
