શ્રીમદ્ ભગવદગીતા મુજબ મનુષ્યના વિનાશના 5 કારણો
મહાભારતના યુદ્ધભૂમિ, કુરુક્ષેત્રમાં, ભગવાન શ્રી કૃષ્ણે અર્જુનને અમૂલ્ય જ્ઞાન આપ્યું હતું, જેને “ગીતા જ્ઞાન” અથવા “શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ જ્ઞાન ફક્ત અર્જુન માટે જ નહોતું, પરંતુ સમગ્ર માનવજાત માટે જીવનની દરેક સમસ્યાનું નિરાકરણ આપે છે. આ પવિત્ર ગ્રંથમાં, શ્રી કૃષ્ણ એવા ગહન સત્યો પ્રગટ કરે છે જે વ્યક્તિને સફળતાના શિખર પર લઈ જઈ શકે છે, સાથે સાથે માનવ પતન અને વિનાશ તરફ દોરી જતા દુર્ગુણોને પણ ઓળખે છે.
ગીતાનું જ્ઞાન આપણને શીખવે છે કે કઈ રીતે મનુષ્ય પોતાના કર્મો અને વિચારોના કારણે પોતાના જ જીવનનો નાશ કરી નાખે છે. જો કોઈ મનુષ્ય આ દિવ્ય જ્ઞાનને પોતાના આચરણમાં ઉતારે, તો તે જીવનના કોઈપણ સંકટ પર વિજય પ્રાપ્ત કરી શકે છે અને બરબાદીમાંથી બચી શકે છે. ચાલો, વિસ્તારથી જાણીએ કે શ્રી કૃષ્ણે કયા 5 કારણોને મનુષ્યની બરબાદીનું મૂળ જણાવ્યું છે.
1. અધૂરું કર્મ અને અતિશય જલ્દી થાકી જવું (Lack of Perseverance and Premature Fatigue)
ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ ગીતામાં સ્પષ્ટપણે કહે છે કે જે મનુષ્ય કોઈપણ કામને પૂરું કર્યા વિના જલ્દી થાકી જાય છે, તે ઝડપથી બરબાદી તરફ આગળ વધે છે.
ઊર્જાનો અભાવ: એક ઊર્જાવાન અને કર્મઠ મનુષ્ય જ જીવનમાં આગળ વધી શકે છે. જે વ્યક્તિ કર્મઠ રહેતો નથી, તે પોતાની ઉંમર પહેલા જ વૃદ્ધ જેવો દેખાવા લાગે છે અને તેની કાર્યક્ષમતા ઘટી જાય છે.
સમયનું મહત્ત્વ: જ્યારે સમય વીતી જાય છે અને શરીર શિથિલ પડી જાય છે, ત્યારે ઈચ્છા હોવા છતાં પણ આવો મનુષ્ય પોતાનું અધૂરું કામ પૂરું કરી શકતો નથી.
નિશ્ચિત નિષ્ફળતા: જે વ્યક્તિ પોતાના લક્ષ્ય તરફ સતત પ્રયત્ન કરતો નથી, તે જીવનમાં ક્યારેય સફળ થઈ શકતો નથી. કૃષ્ણ કહે છે કે કર્મ કરતા રહો, ફળની ચિંતા ન કરો, પરંતુ તે કર્મને વચ્ચે છોડી દેવું એ જ નિષ્ફળતાનું સૌથી મોટું કારણ છે. આ વ્યક્તિના અંદરના સાહસ અને સંકલ્પને સમાપ્ત કરી દે છે.
2. અનિયંત્રિત ક્રોધ (Uncontrolled Anger – Krodha)
શ્રી કૃષ્ણના મતે, ક્રોધ એ એવી અગ્નિ છે જે મનુષ્યને અંદરથી બાળીને રાખ કરી દે છે અને તેને બરબાદ થવાથી કોઈ બચાવી શકતું નથી.
સંબંધોનો વિનાશ: ક્રોધમાં આવીને મનુષ્ય માત્ર બીજાને નુકસાન પહોંચાડતો નથી, પરંતુ પરિવાર અને સમાજમાં પોતાનું તમામ માન-સન્માન પણ ગુમાવી દે છે.
મિત્રોનું શત્રુ બનવું: ક્રોધના કારણે વ્યક્તિ પોતાના શુભચિંતકો, અહીં સુધી કે પોતાના મિત્રોને પણ શત્રુ બનાવી લે છે, જેનાથી તે એકલો પડી જાય છે.
વિવેકની હાનિ: શ્રી કૃષ્ણ કહે છે કે ક્રોધથી મોહ (ભ્રમ) ઉત્પન્ન થાય છે, મોહથી સ્મૃતિ (યાદશક્તિ) ભ્રમિત થાય છે, અને જ્યારે સ્મૃતિ ભ્રમિત થાય છે, તો બુદ્ધિનો નાશ થઈ જાય છે. બુદ્ધિનો નાશ થવાથી મનુષ્ય બરબાદ થઈ જાય છે. તેથી, મનુષ્યએ પોતાના ક્રોધ પર દરેક પરિસ્થિતિમાં નિયંત્રણ રાખવું જોઈએ.
3. ભય અથવા ડરપોકપણું (Fear)
ગીતામાં શ્રી કૃષ્ણ જણાવે છે કે ડર પણ મનુષ્યને બરબાદ કરનારું એક મોટું કારણ છે. ભય મનુષ્યને લાચાર બનાવી દે છે.
સત્યનો વિરોધ ન કરવો: જે મનુષ્ય ડરપોક હોય છે, તે સાચાને સાચું કહી શકતો નથી અને ખોટાનો વિરોધ કરવાની હિંમત એકઠી કરી શકતો નથી. તે અન્યાય સામે ચૂપચાપ માથું ઝુકાવી દે છે.
અધિકારોની હાનિ: ભયના વશમાં રહેલો મનુષ્ય ક્યારેય પોતાના અધિકારો લઈ શકતો નથી અને ન તો તેના માટે લડી શકે છે.
સ્થિરતા અને નિષ્ફળતા: ડરપોક વ્યક્તિ ન તો ક્યારેય જીવનમાં આગળ વધી શકે છે અને ન તો ક્યારેય સફળ થઈ શકે છે, કારણ કે તે જોખમ લેવાથી અને નવી પહેલ કરવાથી ડરે છે. ભય વ્યક્તિની પ્રગતિનો સૌથી મોટો શત્રુ છે.
4. અતિશય નિદ્રા (Excessive Sleep)
શ્રી કૃષ્ણના મતે, ઊંઘ એક એવો અવગુણ છે જે સારામાં સારા અને યોગ્ય મનુષ્યને પણ બરબાદ કરી દે છે.
સમયનો બગાડ: જે મનુષ્ય પોતાની નિદ્રા પર વિજય પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી, તે પોતાના જીવનનો બહુમૂલ્ય સમય ઊંઘવામાં ગુમાવી દે છે. સમયના આ બગાડના કારણે તે હંમેશા એવા લોકોથી પાછળ રહી જાય છે, જે ઓછી ઊંઘ લઈને પોતાના કામમાં લાગેલા રહે છે.
કર્મથી વિમુખતા: અતિશય નિદ્રા વ્યક્તિને કર્મથી દૂર કરે છે અને તેને કર્તવ્યહીન બનાવી દે છે.
બરબાદીથી બચાવ: જો મનુષ્યે જીવનમાં બરબાદ થવાથી બચવું હોય, તો તેણે સૌથી પહેલા પોતાની જરૂરિયાત કરતાં વધુ ઊંઘનો ત્યાગ કરવો પડશે અને સમયસર જાગીને પોતાના કર્મને પ્રાથમિકતા આપવી પડશે.
5. આળસ અને ટાળવાની આદત (Laziness and Procrastination)
ગીતાના મતે, જે મનુષ્ય આળસના કારણે પોતાના કામને બીજા પર નાખી દે છે, અથવા પછી ‘કાલે કરીશ’ કહીને બીજા દિવસ માટે ટાળી દે છે, આવો મનુષ્ય પણ ક્યારેય સફળ થઈ શકતો નથી અને અંતે બરબાદ થઈ જાય છે.
સમયનું ન રોકાવું: શ્રી કૃષ્ણ કહે છે કે સમય કોઈના માટે અટકતો નથી. વીતી ગયેલો સમય ક્યારેય પાછો આવતો નથી.
મુશ્કેલીઓ: જો મનુષ્ય નિયત સમય પર પોતાના કામને પૂરું કરતો નથી, તો તેને અંતે ઘણી બધી મુશ્કેલીઓ અને નિષ્ફળતાઓનો સામનો કરવો પડે છે.
કર્મ જ ધર્મ: આળસ મનુષ્યના પ્રગતિના માર્ગમાં સૌથી મોટી બાધા છે. કર્મ જ મનુષ્યનો ધર્મ છે, અને આળસુ વ્યક્તિ પોતાના ધર્મનું પાલન કરી શકતો નથી, જેનાથી તેનું પતન નિશ્ચિત છે.
નિષ્કર્ષ
ભગવાન શ્રી કૃષ્ણનો આ ઉપદેશ સ્પષ્ટ કરે છે કે મનુષ્યની બરબાદીનું કારણ કોઈ બાહ્ય શક્તિ નથી, પરંતુ તેના પોતાના જ અંદરના અવગુણો છે. કામ પૂરું કર્યા વિના થાકી જવું, અનિયંત્રિત ક્રોધ, ડરપોકપણું, અતિશય નિદ્રા અને આળસ — આ પાંચેય અવગુણો મળીને મનુષ્યના જીવનની તમામ સંભાવનાઓ અને સફળતાઓને નષ્ટ કરી દે છે.
મનુષ્યએ આ પાંચ શત્રુઓને ઓળખીને તેમના પર વિજય પ્રાપ્ત કરવો જોઈએ, પોતાના કર્મ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ અને સમયનો સદુપયોગ કરવો જોઈએ. આ જ ગીતાના જ્ઞાનનો સાર છે, જે મનુષ્યને બરબાદીમાંથી બચાવીને ઉત્કૃષ્ટ અને સફળ જીવન તરફ લઈ જાય છે.
