Surat: “સલાબત ખાનના બાગમાં વસેલો એક પ્રેમ, જે તાપી જેવી શાંત પણ વહેતો રહ્યો…”
“સૂર્યાસ્તે સલાબત ખાનનો બાગ”
સ્થળ: સુરત, વર્ષ 1700ની આસપાસ….
પાછળ ઘટના: સુરત એ સમયગાળામાં ભારતના સૌથી મોટાં વેપાર કેન્દ્રોમાંનું એક હતું. યુરોપિયન કંપનીઓ, મુસ્લિમ સુલતાન, જૈન-હિન્દુ વેપારીઓ અને અન્ય વેપારીઓ આવતા રહેતા હતા. તાપી નદીના કિનારેથી લહેરાતું આ શહેર સાઉથ એશિયાની વાણિજ્ય ધમધમાટનું હાર્ટબિટ હતું.
સલમા નામની એક સુથાર પરિવારની દીકરી, દરરોજ સવારે ખાનજી રોડ પરથી પસાર થઈ સલાબત ખાનના બાગ સુધી જઈને પાણી ભરે. એ બાગ એ સમયે એક સુંદર ઉદ્યાન હતો.અહીં ફરતા ફરતા અનેક યુવાનોએ પ્રેમ શરૂ કર્યો હોય તેવા કેટલાક કિસ્સા લોકોમાં જીવંત હતા. પ્રેમી પંખીડાઓની લોકવાયકાઓ ખાસ્સી એવી પ્રચલિત હતી.
અહીં એકવાર મળી ગયો અફશાન નામનો યુવાન. અફશાન અરબ વેપારીનો દિકરો હતો, જે મુસાફરી કરીને સુલેમાન સ્ટ્રીટ પાસે આવેલા મસ્જિદ પાસે માલ વેચતો. એનું કુટુંબ દક્ષિણ અરબથી ચમેલીનું અત્તર મંગાવતો. આ અત્તરની સુરતના બજારમાં સારી માંગ હતી.
સલમાના મીઠાં સ્વભાવ અને અવાજે અફશાનનું ધ્યાન ખેંચ્યું. પહેલા તો એ વાત કરીને દૂર થઈ જતો, પણ પછી, રોજ એ સલાબત ખાનના બાગમાં રાહ જુવા લાગ્યો. સવારના ઓસવાળાં પાનની જેમ તેમનો પ્રેમ શાંત પણ ઊંડો હતો.
એ સમયનો પ્રેમ આજે જેવો ખુલ્લો ન હતો. છાના-છપના અને ચોરી-છૂપે નજરો મળતી નાની મૂકી મીઠી ભેટો આપવી, અને “તમે પાણી લાવો છો એ ઘડાની કલર જોવા રોજ આવે છે” એમ કહીને મસ્કરી કરવી…આટલું પણ તે સમયે પ્રેમ કરવા કે તેનો ઈઝહાર કરવા ઘણું હતું.
એક દિવસ, બ્રિટિશ ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીના અધિકારીએ અફશાનના પિતાને કહ્યું કે તેનો માલ કંપનીને જ એક્ઝક્લૂસિવલી વેચવો પડશે. અફશાનનો પરિવાર મુશ્કેલીમાં આવ્યો અને ઉનાળામાં જ સુરત છોડવાનું નક્કી કર્યું.
જાતના ફરક, ધર્મના ભેદ અને વેપારના સંકટ વચ્ચે પણ અફશાન અને સલમાએ એ દિવસ, એટલે કે પોતાના છેલ્લાં મુલાકાતના દિવસે, તાપી નદીના ઘાટ પર છેલ્લી મુલાકાત કરી. બન્ને મળ્યા પણ હંમેશને માટે છૂટા પડવા માટે….
જઈને એક બીજાને વાત આપવાનું નક્કી કર્યું. એણે કહ્યું:
“સુરતમાં હું રહું કે ન રહું, મારા દિલમાં તો તું હંમેશાં રહીશ જ, જે રીતે તાપી નદી વહી જાય છે, અને ચાંદનું પ્રતિબિંબ જે રીતે પાણીમાં રહે છે તે રીતે….”
સલમા તૂટેલા દિલ સાથે નિસાસો નાંખીને રડતી રહી ગઈ. એ કદી પણ પરણી નહીં. અફશાન ગયો, પણ દરરોજ એના પ્રેમની વાત લોકોને કહીને સલાબત ખાનના બાગને ‘પ્રેમનો બાગ’ કહીને ઓળખતા થયા.
સારાંશ સંદેશ:
સાચો પ્રેમ સમય કે સંજોગોની ઉપર હોય છે. કદાચ એ વિખૂટા પાડે, પરંતુ તેની યાદ લોકોના હૃદયમાં જીવંત રહે છે. જેમ સુરતનો ઈતિહાસ વેપાર માટે ઓળખાય છે, તેમ અહીંના પ્રેમની વાર્તાઓ પણ સુરતના આત્મામાં રહેલી છે.
પ્રેમ એટલે હમેશાં મળવાનું નહીં પણ હમેશાં યાદ રાખવાનું નામ.
