Adani power station: બાંગલાદેશની વિજળી ભારતમાં આપવા, અદાણીને ફાયદો કરાવી આપતા મોદી

• ઝારખંડના અદાણી વીજ મથકમાં કાયદાઓનો કેવો ભંગ થયો છે
• મોદીએ અદાણી પ્લાન્ટને કેવા ફાયદા કરાવી આપ્યા હતા

Adani power station: બાંગલાદેશમાં અદાણી પાવરને મુશ્કેલી ઊભી થવાની શક્યતા હોવાથી મોદી સરકારે રાતોરાત વીજળીના નિયમો ફેરફાર કરાવી આપ્યા છે.

Adani power station બાંગ્લાદેશને વીજળી પહોંચાડવા માટે કોલસા આધારિત નવો પાવર પ્લાન્ટ શરૂ કર્યો છે. આ પ્લાન્ટ ગોડ્ડા, ઝારખંડમાં છે. તેની ક્ષમતા 1,600 મેગાવોટ છે. એક વર્ષથી તમામ વીજળી બાંગલાદેશને આપવામાં આવી રહી હતી. ઝારખંડમાં વિજળી આપવામાં આવતી ન હતી. બાંગલાદેશને જ વીજળી આપવાનો નિયમ હતો તેમાં કેન્દ્રની નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે વીજળી નિકાસના નિયમોમાં ફેરફાર કર્યો છે.

અદાણી પાવર હવે ભારતમાં પણ આ પ્લાન્ટમાંથી વીજળી વેચી શકશે. આ ફેરફાર 12 ઓગસ્ટે જારી કરાયેલા આંતરિક મેમો દ્વારા કરવામાં આવ્યો હતો. 2018ની માર્ગદર્શિકામાં સુધારો કરીને અદાણીને મોદીએ ફાયદો કરાવી આપ્યો છે.

ભારત સરકાર આવા જનરેટીંગ સ્ટેશનોને ભારતીય ગ્રીડ સાથે જોડવાની મંજૂરી આપી છે. આ પરિવર્તન એવા સમયે થયું છે જ્યારે પાડોશી દેશ રાજકીય અસ્થિરતા સામે ઝઝૂમી રહ્યો છે. તાજેતરના હિંસક વિરોધને પગલે શેખ હસીનાએ દેશ છોડીને ભારતમાં આશરો લેવો પડ્યો હતો.

બાંગલાદેશમાં વિરોધ

સરકાર બદલાતા અદાણીનો વિરોધ વધ્યો હતો. તેથી રાતોરાત નવી નીતિ અદાણી માટે બનાવી હતી. ગુજરાતની જેમ જ. બાંગ્લાદેશની સરકાર દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલા પાવર પરચેઝ એગ્રીમેન્ટ લીક થયો હતો. જેમાં બાંગલાદેશે અદાણીને શિપિંગ અને ઉપરાંત પાવરની જરૂર ન હોવા છતાં ક્ષમતા અને જાળવણી ચાર્જ તરીકે દર વર્ષે લગભગ US$450 મિલિયન ચૂકવવાના થતાં હતા. ટ્રાન્સમિશન ખર્ચ. સોલાર પ્રોજેક્ટની કિંમત કરતાં બાંગ્લાદેશને પાંચ ગણી ઉર્જાનો ખર્ચ થતો હતો.

એક તરફી કરાર

અદાણી અને બાંગ્લાદેશ પાવર ડેવલપમેન્ટ બોર્ડ દ્વારા હસ્તાક્ષર કરાયેલા કરારો એકતરફી હતા. જે બાંગલાદેશને નુકસાન કરનારા હતા. અદાણી કરારનો ભંગ કરે તો પણ બાંગ્લાદેશે કરારનું પાલન કરવાનું હતું. અદાણીને કર મુક્તિ મળી હતી. પણ અદાણીને તો ભારતની કર મુક્તિનો ફાયદો આપવાના બદલે તેની વસૂલાત અદાણી કરવાનું હતું. આમ લાભ ભારતે આપ્યો તે અદાણીને મળવાનો હતો.

25 વર્ષના કરારમાં $1 બિલિયનથી વધુની બચત કરવાની મંજૂરી આપે છે. 16 ડિસેમ્બર, 2022થી બાંગ્લાદેશને વીજળીનો પુરવઠો શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.

બાંગ્લાદેશના પાવર ગ્રીડ કોર્પોરેશનના અધિકારીઓની હાજરીમાં 5 એપ્રિલે કોમર્શિયલ ઓપરેશન ટેસ્ટ પૂર્ણ કરવામાં આવ્યો હતો. વીજ પુરવઠાની ટ્રાયલ ચાર મહિનાથી વધુ સમય સુધી ચાલુ રહી હતી. તો એકાએક મોદી સરકારે અદાણીની તરફેણમાં કેમ નિર્ણય લીધો તે એક મોટો સવાલ છે.

બાંગ્લાદેશ સાથે 25 વર્ષનો પાવર પરચેઝ એગ્રીમેન્ટ છે.

કંપનીનો બાંગ્લાદેશ સાથે 25 વર્ષ સુધીનો પાવર પરચેઝ એગ્રીમેન્ટ છે. ઝારખંડ સરકારને સબસિડી વાળા દરે 25 ટકા એટલે કે 400 મેગાવોટ વીજળી આપશે.
11 ઓગસ્ટ, 2016ના રોજ, અદાણી પાવરે ભારતમાં બિલ્ડ-ઓન-ઓપરેટ (BOO) ધોરણે 2×800 મેગાવોટનો થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ સ્થાપવા માટે બાંગ્લાદેશ પાવર ડેવલપમેન્ટ બોર્ડ સાથે એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.
31 ઓગસ્ટ, 2017ના રોજ પર્યાવરણીય મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.

બાંગ્લાદેશ લગભગ 6 રૂપિયા (8 યુ.એસ. સેન્ટ્સ) વીજળીના આપવાનું હતું.

લાભ આપવાનો કાયદો સુધાર્યો

25 ફેબ્રુઆરી, 2019ના રોજ મોદી સરકારે પ્લાન્ટને સ્પેશિયલ ઇકોનોમિક ઝોનનો દરજ્જો આપ્યો હતો. SEZ સ્ટેટસને સક્ષમ કરવા માટે, સરકારે 2016ની માર્ગદર્શિકામાં સુધારો કરવો પડ્યો હતો જેમાં SEZની અંદર એકલ પાવર પ્રોજેક્ટની સ્થાપના પર પ્રતિબંધ હતો. લાભો મેળવવા માટે ભારતમાં પ્રથમ પ્રોજેક્ટ હતો. ડ્યુટી-માફી, કર મુક્તિ અને ઝડપી મંજૂરીઓ મોદીએ આપી હતી. SEZ માં ઉત્પન્ન થતી તમામ વીજળીની નિકાસ કરવાની હતી.

ચીની કંપનીએ બાંધકામ કર્યું

ચીનની કંપની SEPCO3 દ્વારા પ્લાન્ટનું બાંધકામ કરાયું હતું. કોલસાના પ્લાન્ટને 2022 માં કાર્યરત કરવાની યોજના હતી.

વિરોધ
વહીવટીતંત્ર સામે સતત રેલીઓ કરવા છતાં હજારો લોકોએ તેમની જમીનો ગુમાવી દીધી છે. વિસ્થાપિતોની ઈચ્છા વિરુદ્ધ 40 પરિવારોની 50 એકર જમીન બળપૂર્વક હસ્તગત કરવામાં આવી હતી. ડિસેમ્બર 2018માં અદાણીએ પ્લાન્ટ માટેના વૃક્ષો ઉખેડવાની શરૂઆત કરી હતી. પોલીસ દ્વારા તેનું રક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું.
સ્થાનિકોએ વિરોધ કર્યો હતો. અદાણી પીછેહઠ કરી હતી. ઘણા સ્થાનિકોએ જમીન માટે નાણાંકીય વળતર સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જમીન અદાણી જૂથને આપવા ક્યારેય સંમત થયા ન હતા. ખેડૂતોને જમીનની વાસ્તવિક બજાર કિંમત કરતાં ચાર ગણી રકમ આપવી પડે, પણ તેમ કરવામાં આવ્યું ન હતું.

વિરોધ
સ્થાનિકો પર હુમલા અને હેરાનગતિન થઈ હોવા છતાં મીડિયામાં હિંસા ભાગ્યે જ આવરી લેવામાં આવી હતી. સ્થાનિક આવૃત્તિઓ હિંસા અંગે નાના અહેવાલ આપ્યા હતા. કોર્ટ કેસમાં અદાણી વતી રાજ્ય સરકાર દ્વારા વિકાસ માટે જમીનના બળજબરીથી કબજો લેવાને પણ પડકારવામાં આવ્યો છે. ભારતીય કાયદા હેઠળ, જો પ્રોજેક્ટ “જાહેર હેતુ” માટે હોય તો જ સરકાર ખાનગી કંપની માટે જમીન સંપાદન કરી શકે છે. પણ અદાણીનો પ્રોજેક્ટ તો ખાનગી છે.

કાયદાનો ભંગ

કંપનીનો દાવો છે કે તે તમામ શરતોનું પાલન કરી રહી છે. પરંતુ ધારાસભ્ય પ્રદીપ યાદવ તેને ખોટા ગણાવી રહ્યા છે. તેઓ આક્ષેપ કરે છે કે વન, પર્યાવરણ અને આબોહવા પરિવર્તન મંત્રાલયના 11 નવેમ્બર 2020 ના પત્ર મુજબ, થર્મલ પાવર પ્લાન્ટે કોલસાના સ્ત્રોત અંગે પારદર્શિતા જાળવવી પડશે. જો આમાં કોઈ ફેરફાર થાય છે, તો તેની માહિતી તાત્કાલિક મંત્રાલય સાથે શેર કરવાની રહેશે, જેથી પર્યાવરણીય મંજૂરીનું નવીકરણ સમયસર થઈ શકે. આ અંતર્ગત કોલસાના સ્ત્રોતનું સ્થાન, સૂચિત જથ્થો અને ગુણવત્તા, પાવર પ્લાન્ટથી સ્ત્રોતનું અંતર અને કોલસાના પરિવહનના માધ્યમોનો ઉલ્લેખ કરવો જરૂરી છે.

કોલસાના દહનમાંથી સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ, નાઇટ્રોજન ઓક્સાઇડ અને મર્ક્યુરી ઑક્સાઇડનું પ્રમાણ નિયત ધોરણ મુજબ હોવું જોઈએ. જ્યાં સુધી શક્ય હોય ત્યાં સુધી, કોલસાનું પરિવહન ફક્ત રેલવે અથવા કન્વેયર બેલ્ટ દ્વારા થવું જોઈએ. જ્યાં સુધી આ વિકલ્પ તૈયાર ન થાય ત્યાં સુધી, રસ્તા દ્વારા સલામતી ધોરણો સાથે કોલસો સપ્લાય કરતા પહેલા પર્યાવરણીય મંજૂરી જરૂરી છે. પરંતુ આવું થઈ રહ્યું નથી.

કોલસો ઓસ્ટ્રેલિયાથી લાવવાનો હતો. પણ ભારતનો કોલસો વાપરે છે. લાંબા સમયથી ગ્રામીણ વિસ્તારના આંતરિક રસ્તાઓનો ગેરકાયદેસર ઉપયોગ કરીને ભારે વાહનોમાં પશ્ચિમ બંગાળથી પ્લાન્ટમાં હજારો ટન કોલસો લાવવામાં આવી રહ્યો છે. જેનાથી લોકોને ઈજા અને પશુઓના મોત થયા છે.

કરાર પ્રમાણે પાણીને 93 કિલોમીટર દૂર બોરિયા સ્થળેથી ગંગા નદીમાંથી પાઇપ લાઇન દ્વારા લાવવાનું હતું. પ્લાન્ટના નિર્માણ દરમિયાન ગંગામાંથી પાણી લાવવાને બદલે ખેડૂતોને લાલચ આપી તેમની જમીનમાં ઊંડા બોરિંગ કરીને ગેરકાયદેસર રીતે ભૂગર્ભ જળનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. જેના કારણે હવે સ્થાનિક લોકોને પીવાના પાણીની સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.