મૃતકના બેન્ક ખાતામાંથી પૈસા ઉપાડવાના નિયમો સરળ બન્યા: હવે પરિવારજનો કાનૂની દસ્તાવેજો વિના ₹૧૫ લાખ સુધીનો ઉપાડ કરી શકશે
ભારતીય રિઝર્વ બેન્ક (RBI) એ સામાન્ય બેન્ક ગ્રાહકોના મૃતક પરિવારજનોના દાવાની પતાવટ પ્રક્રિયાને સરળ બનાવવા અને તેમાં ઝડપ લાવવા માટે ઐતિહાસિક અને કડક નિર્દેશો બહાર પાડ્યા છે. આ નવા નિયમોનો હેતુ મૃતક ખાતાધારકના પરિવારજનોને લાંબી કાનૂની પ્રક્રિયાઓ અને બેન્કોની ઢીલી નીતિઓને કારણે પડતી મુશ્કેલીઓમાંથી રાહત આપવાનો છે.
આરબીઆઈના નવા નિર્દેશો અનુસાર, હવે મૃતક ખાતાધારકના પરિજનો કોઈપણ કાનૂની દસ્તાવેજ (Legal Documents) વિના સીધા બેન્ક ખાતામાં જમા ₹૧૫ લાખ સુધીની રકમ માટે સરળતાથી દાવો કરી શકશે. જ્યારે સહકારી બેન્કો (Co-operative Banks) માટે આ મર્યાદા ₹૫ લાખ નિર્ધારિત કરવામાં આવી છે. આ નિયમોનું પાલન કરવામાં વિલંબ કરનાર બેન્કોને કડક દંડ ફટકારવામાં આવશે.
વિલંબ બદલ બેન્કોને દંડ અને વળતર ચૂકવવાની ફરજ
આરબીઆઈએ પોતાની વેબસાઇટ પર જાહેર કરેલા પરિપત્રમાં બેન્કોને આ દિશાનિર્દેશો ૩૧ માર્ચ, ૨૦૨૬ સુધીમાં સંપૂર્ણપણે લાગુ કરવા આદેશ આપ્યો છે. આ નિયમોનો સૌથી મહત્ત્વનો ભાગ એ છે કે જો બેન્કની ભૂલને કારણે જમા સંબંધી દાવાની પતાવટમાં વિલંબ થાય, તો બેન્કને મૃતકના પરિવારજનોને વ્યાજના રૂપમાં વળતર (Compensation) આપવું પડશે.
- વળતરનો દર: આ વળતરનો વ્યાજ દર બેન્ક રેટ (Bank Rate) તથા ૪ ટકા પ્રતિ વર્ષના દરથી નિયત વ્યાજ કરતાં ઓછો નહીં હોય. આ કડક જોગવાઈ બેન્કોને સમયસર અને ઝડપી પતાવટ કરવા માટે ફરજ પાડશે.
- ઝડપી પ્રક્રિયા: આરબીઆઈએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે બેન્કોએ દાવાની પતાવટની પ્રક્રિયાને તાત્કાલિક પૂર્ણ કરવાની રહેશે અને પરિવારજનોને લાંબા સમય સુધી દોડાદોડી કરવી પડે નહીં તેનું ધ્યાન રાખવું પડશે.
આરબીઆઈના આ પગલાને ગ્રાહકો અને તેમના પરિવારજનોના હિતમાં એક બહુ મોટો નિર્ણય માનવામાં આવે છે, જે લાંબા સમયથી પ્રવર્તતી કાનૂની જટિલતાઓને દૂર કરશે.
નોમિનેશનવાળા ખાતાઓમાં કાયદાકીય દસ્તાવેજોની જરૂર નહીં
આરબીઆઈના નવા દિશાનિર્દેશોએ ખાસ કરીને એવા ખાતાઓ માટે નિયમો સરળ બનાવ્યા છે જેમાં નોમિનેશન (Nomination) અથવા સર્વાઇવરશિપ જોગવાઈ (Survivorship Clause) ઉપલબ્ધ છે.
- કાયદાકીય દસ્તાવેજો પર ભાર નહીં: જે ખાતાઓમાં નોમિની (Nominee) નું નામ નોંધાયેલું છે અથવા ઉત્તરજીવી (Survivor) ની જોગવાઈ છે, તેમાં બેન્કો હવે ઉત્તરાધિકાર પ્રમાણપત્ર (Succession Certificate), લેટર ઓફ એડમિનિસ્ટ્રેશન કે વસિયતના પ્રોબેટ જેવા કાયદાકીય દસ્તાવેજો પર ભાર આપશે નહીં.
- ટ્રસ્ટી તરીકે ચૂકવણી: બેન્કોએ માત્ર એ સુનિશ્ચિત કરવાનું રહેશે કે નોમિનીને સ્પષ્ટપણે જાણ કરવામાં આવે કે તેઓ કાનૂની વારસદારોના ટ્રસ્ટી (Trustee) તરીકે આ ચૂકવણું મેળવી રહ્યા છે. આનો અર્થ એ છે કે નોમિનીને પૈસા મળ્યા પછી પણ, જો અન્ય કોઈ કાનૂની વારસદાર હોય તો નોમિની તેમની વચ્ચે તે રકમ વહેંચી શકે છે.
આ ફેરફારથી બેન્ક ખાતેદારના મૃત્યુ પછી નોમિની માટે પૈસા મેળવવાની પ્રક્રિયા અત્યંત સરળ અને ઝડપી બની જશે.
FD/TDને દંડ વિના સમય પહેલા બંધ કરવાની મંજૂરી
મૃતક ગ્રાહકોના દાવાની પતાવટ અંગે આરબીઆઈએ અન્ય એક મહત્ત્વનો નિર્ણય લીધો છે.
- FD/TD બંધ કરવાની જોગવાઈ: જમાકર્તાના મૃત્યુની સ્થિતિમાં, તેમના નામે રહેલી ફિક્સડ ડિપોઝિટ (FD) કે ટર્મ ડિપોઝિટ (TD) ને કોઈ પણ પ્રકારના દંડ (Penalty) વિના સમયથી પહેલાં બંધ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવશે.
- પારિવારિક જરૂરિયાતો: આ જોગવાઈ ખાસ કરીને એવા પરિવારો માટે મોટી રાહત આપશે જેમને તાત્કાલિક આર્થિક જરૂરિયાતો પૂરી કરવા માટે FD/TD તોડવાની જરૂર પડે છે. સામાન્ય રીતે, સમય પહેલા FD તોડવા પર બેન્કો દંડ વસૂલે છે, પરંતુ હવે મૃતક ગ્રાહકોના કિસ્સામાં આ નિયમ લાગુ પડશે નહીં.
આરબીઆઈ દ્વારા લેવાયેલા આ તમામ પગલાંનો અર્થ એ છે કે મૃતકના પરિવારજનો હવે સરળતાથી અને ઝડપથી તેમની મહેનતની કમાણી મેળવી શકશે, અને સરકારી કે કાનૂની પ્રક્રિયાઓની જટિલતામાં ફસાશે નહીં. ગ્રાહકલક્ષી આ નવા નિર્દેશો બેન્કિંગ ક્ષેત્રમાં મોટી પારદર્શિતા અને જવાબદારી લાવશે.
