શું સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં વધુ ઠંડી લાગે છે? કારણ સાંભળીને નવાઈ લાગશે! હકીકત પાછળનું વિજ્ઞાન જાણો
શું તમે ક્યારેય તમારા ઘરમાં કે ઓફિસમાં આ દ્રશ્ય જોયું છે—એક પુરુષ આરામથી બેઠો છે જ્યારે તેની બાજુમાં બેઠેલી સ્ત્રી ધ્રુજારી અનુભવી રહી છે અને સ્વેટર શોધી રહી છે? રૂમનું તાપમાન એક સમાન હોવા છતાં, આ સામાન્ય રીતે જોવા મળતો તફાવત માત્ર ધારણાનો નથી, પરંતુ તેની પાછળ નક્કર વૈજ્ઞાનિક અને શારીરિક કારણો છુપાયેલા છે.
સ્ત્રીઓ શા માટે પુરુષો કરતાં વધુ ધ્રુજારી અનુભવે છે, તેના મુખ્ય કારણો શારીરિક રચના, હોર્મોન્સ અને ચયાપચય (Metabolism) માં રહેલા તફાવતો છે.
ઠંડી વધુ લાગવાના 6 મુખ્ય વૈજ્ઞાનિક કારણો
શરીર વિજ્ઞાનના નિષ્ણાતો માને છે કે નીચેના ૬ મુખ્ય પરિબળો સ્ત્રીઓને ઠંડી પ્રત્યે વધુ સંવેદનશીલ બનાવે છે:
૧. સ્નાયુ સમૂહ ઓછો હોવો (Less Muscle Mass)
શરીરનું તાપમાન જાળવવામાં સ્નાયુઓ (Muscles) સૌથી મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. સ્નાયુઓ, આરામમાં હોય કે ગતિમાં, સતત ગરમી ઉત્પન્ન (Heat Generation) કરે છે.
- તફાવત: સ્ત્રીઓમાં સામાન્ય રીતે પુરુષો કરતાં ઓછી સ્નાયુ સમૂહ હોય છે.
- અસર: ઓછી સ્નાયુ સમૂહને કારણે તેમના શરીરમાં એકંદરે ઓછી આંતરિક ગરમી ઉત્પન્ન થાય છે, પરિણામે તેઓ ઝડપથી ઠંડી અનુભવે છે.
૨. હોર્મોન્સની મુખ્ય અસર (The Role of Hormones)
શરીરના તાપમાનનું નિયમન કરવામાં પ્રોજેસ્ટેરોન અને એસ્ટ્રોજન જેવા હોર્મોન્સ નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવે છે. ખાસ કરીને માસિક ચક્ર દરમિયાન આ હોર્મોન્સના સ્તરમાં ફેરફાર થાય છે.
- પ્રોજેસ્ટેરોન: આ હોર્મોન રક્તવાહિનીઓને સંકુચિત કરી શકે છે (Vasoconstriction), જેનાથી હાથ અને પગ જેવા શરીરના છેડાના ભાગોમાં રક્ત પ્રવાહ ઓછો થાય છે.
- અસર: હાથ અને પગમાં ગરમ લોહી ઓછું પહોંચતા, શરીરના આ ભાગો વધુ ઝડપથી ઠંડા લાગે છે, ભલે શરીરનું મુખ્ય તાપમાન સામાન્ય હોય.
૩. ધીમો ચયાપચય દર (Slower Metabolism)
ચયાપચય (Metabolism) એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા શરીર ખોરાકને ઊર્જામાં રૂપાંતરિત કરે છે અને આ પ્રક્રિયા દરમિયાન ગરમી પણ ઉત્પન્ન થાય છે.
- તફાવત: અભ્યાસ દર્શાવે છે કે સ્ત્રીઓનો ચયાપચય દર (Metabolic Rate) પુરુષો કરતાં ધીમો હોય છે.
- અસર: ધીમા ચયાપચયનો અર્થ એ છે કે સ્ત્રીઓનું શરીર આરામ કરતી વખતે ઓછી કેલરી બાળે છે અને પરિણામે, ઓછી ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે.
૪. ચરબીનું ઇન્સ્યુલેશન વિરુદ્ધ ગરમીનું ઉત્પાદન (Fat Insulation vs. Heat Production)
સ્ત્રીઓમાં સામાન્ય રીતે પુરુષો કરતાં ચરબીનું પ્રમાણ (Body Fat Percentage) વધુ હોય છે. આ ચરબી એક પ્રકારનું ઇન્સ્યુલેટર (અવાહક) તરીકે કાર્ય કરે છે.
- ઇન્સ્યુલેશન: ચરબી શરીરની ગરમીના નુકસાનને અટકાવે છે, એટલે કે શરીરની ગરમી બહાર નીકળતી નથી.
- ગેરલાભ: જોકે, ચરબી સ્નાયુઓની જેમ ગરમી ઉત્પન્ન કરતી નથી. તેથી, ભલે શરીરની ગરમી જાળવી રખાય, પરંતુ પુરુષો કરતાં મુખ્ય શરીરનું તાપમાન જાળવવા માટે ઓછી આંતરિક ગરમી ઉપલબ્ધ હોય છે. આનાથી તેમની ત્વચાની સપાટી ઠંડી લાગે છે.
૫. સપાટીના ક્ષેત્રફળ અને વોલ્યુમનો ગુણોત્તર (Surface Area to Volume Ratio)
ઠંડી અનુભવવાની ક્ષમતા શરીરના આકાર અને કદ પર પણ આધાર રાખે છે.
- શારીરિક રચના: સ્ત્રીઓના શરીરના જથ્થાની તુલનામાં સપાટીનો વિસ્તાર (Surface Area) વધુ હોય છે.
- અસર: સપાટીનો વિસ્તાર વધુ હોવાને કારણે, તેમના શરીર તેમની આસપાસની ગરમી ઝડપથી ગુમાવે છે (Heat Loss). આનાથી તેમના માટે મુખ્ય શરીરનું તાપમાન જાળવી રાખવું વધુ મુશ્કેલ બને છે, ખાસ કરીને ઠંડા વાતાવરણમાં.
૬. થાઇરોઇડ અને રાસાયણિક સંવેદનશીલતા (Thyroid and Chemical Sensitivity)
શરીરમાં ચોક્કસ રસાયણો અને હોર્મોન્સ ગરમીના ઉત્પાદન અને ચયાપચયનું નિયમન કરે છે.
- થાઇરોઇડ: થાઇરોઇડ હોર્મોન્સ ચયાપચયને નિયંત્રિત કરે છે. સ્ત્રીઓમાં થાઇરોઇડની પ્રવૃત્તિમાં ભિન્નતા જોવા મળી શકે છે. ઓછી થાઇરોઇડ પ્રવૃત્તિ (જેમ કે હાઇપોથાઇરોડિઝમ) અથવા ધીમો ચયાપચય સ્ત્રીઓને વધુ સરળતાથી ઠંડી અનુભવવામાં ફાળો આપી શકે છે.
આ તમામ પરિબળો સ્પષ્ટ કરે છે કે સ્ત્રીઓને પુરુષો કરતાં વધુ ઠંડી લાગવાની ઘટના માત્ર મનોવૈજ્ઞાનિક (Psychological) નથી, પરંતુ તે જૈવિક (Biological) અને શારીરિક (Physiological) તફાવતો પર આધારિત છે. જ્યારે આગલી વખતે કોઈ સ્ત્રી ધ્રુજારી અનુભવે, ત્યારે જાણો કે આ તેની શારીરિક રચના અને જૈવિક પ્રક્રિયાનું પરિણામ છે, માત્ર તેનો વ્યક્તિગત અનુભવ નથી.
