ઓટોઇમ્યુન રોગોના કુલ દર્દીઓમાં 70% મહિલાઓ: AIIMSના ડોક્ટરોએ જણાવ્યું કારણ
ઓટોઇમ્યુન રોગો તે છે જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ (ઇમ્યુન સિસ્ટમ) તેના પોતાના જ કોષો (ટિશ્યુ) પર હુમલો કરવાનું શરૂ કરે છે. આ રોગોનો કોઈ ઇલાજ નથી. ચિંતાની વાત એ છે કે દેશમાં ઓટોઇમ્યુન રોગોના કુલ દર્દીઓમાંથી 70 ટકા મહિલાઓ છે.
ભારતમાં ઓટોઇમ્યુન રોગોથી પીડિત કુલ દર્દીઓમાંથી લગભગ 70% મહિલાઓ છે. ખાસ કરીને 20 થી 50 વર્ષની વય જૂથમાં, જ્યારે હોર્મોનલ અને જીવનશૈલી સંબંધિત પરિબળો સૌથી વધુ સક્રિય હોય છે.
ઓટોઇમ્યુન વિકારો ત્યારે થાય છે જ્યારે શરીરની સંરક્ષણ પ્રણાલી, જે સામાન્ય રીતે ચેપથી બચાવે છે, ભૂલથી તેના પોતાના જ કોષો પર હુમલો કરે છે. સામાન્ય પરિસ્થિતિઓમાં સંધિવા (Rheumatoid Arthritis), લ્યુપસ (Lupus), થાઇરોઇડાઇટિસ (Thyroiditis), સોરાયસિસ (Psoriasis) અને સ્જોગ્રેન સિન્ડ્રોમ (Sjögren’s Syndrome) નો સમાવેશ થાય છે. આ રોગો સાંધા, ત્વચા, રક્તવાહિનીઓ અને અહીંયા સુધી કે હૃદય અથવા ફેફસાં જેવા આંતરિક અંગોને પણ અસર કરી શકે છે.
ડોકટરોના મંતવ્યો અને મુખ્ય કારણો
AIIMS, નવી દિલ્હીમાં રુમેટોલોજી વિભાગના વડા, ડો. ઉમા કુમારે જણાવ્યું કે AIIMS સ્થિત તેમની ક્લિનિકમાં ઓટોઇમ્યુન રોગોથી પીડિત દર દસમાંથી લગભગ સાત દર્દીઓ મહિલાઓ છે.
મહિલાઓ ઘણીવાર મોડેથી આવે છે કારણ કે તેઓ સતત લક્ષણોને અવગણે છે.
આનુવંશિક રચના, પ્રજનન વય દરમિયાન અને બાળકના જન્મ પછી હોર્મોનલ ફેરફારો, તણાવ, જાડાપણું અને પોષણની ઉણપ સાથે મળીને, તેમને ઓટોઇમ્યુન રોગો માટે વધુ સંવેદનશીલ બનાવી શકે છે.
ફોર્ટિસ હોસ્પિટલના રુમેટોલોજી ડિરેક્ટર, ડો. બિમલેશ ધર પાંડેયે જણાવ્યું કે દર અઠવાડિયે, હું એવી મહિલાઓને મળું છું જેઓ નિદાન થાય તે પહેલાં વર્ષોથી અસ્પષ્ટ સાંધાના દુખાવા કે સોજાથી પીડાઈ રહી છે. ઘણી મહિલાઓ 30 કે 40ની ઉંમરની વચ્ચે છે.
જ્યારે તેઓ અમારી પાસે પહોંચે છે, ત્યાં સુધીમાં રોગ તેમના સાંધા અથવા અંગોને નુકસાન પહોંચાડી ચૂક્યો હોય છે.
આ સમસ્યા વધુ વણસે છે કારણ કે મહિલાઓ ઘણીવાર થાક, સાંધામાં જકડન કે સોજા જેવા શરૂઆતી ચેતવણી સંકેતોને અવગણી દે છે. તેઓ તેને નાની સમસ્યાઓ અથવા તણાવ કે વધતી ઉંમરનું પરિણામ માનીને ટાળી દે છે.
સર ગંગા રામ હોસ્પિટલના રુમેટોલોજીના ઉપાધ્યક્ષ, ડો. નીરજ જૈન અને આરએમએલ હોસ્પિટલના પ્રોફેસર અને રુમેટોલોજિસ્ટ, ડો. પુલિન ગુપ્તાએ પણ આ વલણની પુષ્ટિ કરી. ડો. ગુપ્તાના ક્લિનિકમાં આવતા ઓટોઇમ્યુન દર્દીઓમાં લગભગ 70% દર્દીઓ મહિલાઓ છે, અને ઘણા લોકો નિષ્ણાત પાસે પહોંચતા પહેલા વર્ષો સુધી ખોટી સારવાર કરાવી ચૂક્યા હોય છે.
ભારતમાં પડકારો અને નિષ્ણાતોની સલાહ
નિષ્ણાતોના મતે, સ્ટેનફોર્ડના અભ્યાસમાં જૈવિક સમજૂતી આપવામાં આવી છે, પરંતુ ભારતમાં સામાજિક અને પર્યાવરણીય પરિબળો ઓટોઇમ્યુન રોગોના કેસો વધારવામાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે.
ડોકટરોની અછત: ભારતમાં હાલમાં તાલીમ પામેલા રુમેટોલોજિસ્ટ્સની અછત છે. એક અબજથી વધુની વસ્તી માટે 1,000 કરતાં પણ ઓછા નિષ્ણાતો ઉપલબ્ધ છે.
નિષ્ણાતોએ સૂચવ્યું કે:
પ્રાથમિક સારવાર કરનારા ડોકટરોને શરૂઆતી લક્ષણોને ઓળખવા અને દર્દીઓને યોગ્ય રીતે રેફર કરવા માટે તાલીમ આપવી જોઈએ.
જાહેર આરોગ્ય કાર્યક્રમોમાં મહિલા સ્વાસ્થ્ય પહેલો હેઠળ સ્વ-પ્રતિરક્ષી રોગોને પણ સામેલ કરવા જોઈએ, જે રીતે પ્રજનન અને કેન્સરની તપાસને પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે.
