રાજીવ ગાંધીની જન્મજયંતિ વિશેષ: આધુનિક ભારતના નિર્માતા તરીકેના તેમના યોગદાન પર એક નજર
ભારતના ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન રાજીવ ગાંધીની જન્મજયંતિ 20 ઓગસ્ટના રોજ ઉજવવામાં આવે છે. 1984 થી 1989 સુધીના તેમના પાંચ વર્ષના ટૂંકા કાર્યકાળમાં, તેમણે ભારતને આધુનિકતા અને ટેકનોલોજી તરફ દોરી જવા માટે અનેક પાયાના સુધારાઓ કર્યા. તેમને ભારતમાં ટેલિકોમ ક્રાંતિ, ઈ-ગવર્નન્સ અને પંચાયતી રાજ જેવી અનેક પહેલોના પ્રણેતા તરીકે યાદ કરવામાં આવે છે. તેમના વિઝને ભવિષ્યના વિકાસ માટે મજબૂત પાયો નાખ્યો, જેના પરિણામો આજે આપણે જોઈ રહ્યા છીએ.
ટેકનોલોજી અને ટેલિકોમ ક્રાંતિ
રાજીવ ગાંધીએ ભારતમાં ટેકનોલોજી અને કમ્પ્યુટિંગનો ફેલાવો કરવા માટે નીતિગત સ્તરે નોંધપાત્ર પગલાં લીધા. તેમણે કમ્પ્યુટિંગ અને માઇક્રોપ્રોસેસર આધારિત ટેકનોલોજીને અપનાવી. આયાત પરના અવરોધો ઘટાડીને અને ટેરિફ ઓછો કરીને, તેમણે આઇટી ઉદ્યોગ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ બનાવ્યું. તેમના પ્રયાસોને કારણે જ શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં કમ્પ્યુટર શિક્ષણને પ્રોત્સાહન મળ્યું, જે પાછળથી ભારતને IT સેવાઓનો અગ્રણી નિકાસકાર બનાવવામાં નિર્ણાયક સાબિત થયું.
ટેલિકોમ ક્ષેત્રે પરિવર્તન: જ્યારે રાજીવ ગાંધી વડાપ્રધાન બન્યા, ત્યારે ટેલિફોન કનેક્શન મેળવવું ખૂબ મુશ્કેલ હતું. તેમણે ગ્રામીણ અને અર્ધ-શહેરી વિસ્તારોમાં ટેલિફોન કનેક્ટિવિટી પહોંચાડવા માટે સ્વદેશી ટેકનોલોજી પર ભાર મૂક્યો. સી-ડોટ (C-DOT) જેવી સંસ્થાઓને પ્રોત્સાહન આપીને, તેમણે ઇલેક્ટ્રોનિક સ્વિચ અને ડિજિટલ એક્સચેન્જના વિકાસને વેગ આપ્યો, જેના પરિણામે ભારતમાં ટેલિકોમ ક્રાંતિનો પાયો નખાયો.
વહીવટી અને શૈક્ષણિક સુધારાઓ
- પંચાયતી રાજ અને સ્થાનિક સ્વરાજ્ય: રાજીવ ગાંધીએ પંચાયતો અને શહેરી સંસ્થાઓને વધુ અધિકારો, નાણાકીય સ્વાયત્તતા અને પ્રતિનિધિત્વ આપીને સ્થાનિક સ્વરાજ્યને સશક્ત બનાવવાની ઈચ્છાશક્તિ દર્શાવી. 73મા અને 74મા બંધારણીય સુધારાઓ માટેની વૈચારિક તૈયારીઓ તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન જ પરિપક્વ થઈ હતી, જેનાથી ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોમાં શાસનનું વિકેન્દ્રીકરણ શક્ય બન્યું.
- શિક્ષણ અને સાક્ષરતા: તેમણે વિજ્ઞાન અને ટેકનિકલ શિક્ષણને પ્રોત્સાહન આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. શાળાઓ અને કોલેજોમાં કમ્પ્યુટર શિક્ષણ, આધુનિક પ્રયોગશાળાઓ અને કૌશલ્ય આધારિત શિક્ષણ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો, જેથી યુવા પેઢી ભવિષ્યની જરૂરિયાતો માટે તૈયાર થઈ શકે.
આર્થિક ઉદારીકરણ અને ઈ-ગવર્નન્સ
રાજીવ ગાંધીના કાર્યકાળને ભારતમાં આર્થિક ઉદારીકરણની શરૂઆત તરીકે પણ જોવામાં આવે છે. તેમણે ઔદ્યોગિક લાઇસન્સ-રાજને ધીમે ધીમે હળવો કર્યો અને આયાત નીતિમાં સુધારા કર્યા. ગ્રાહક ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઓટોમોબાઇલ જેવા ક્ષેત્રોમાં સ્પર્ધાને પ્રોત્સાહન આપીને, તેમણે ઉત્પાદકતા અને ગુણવત્તા સુધારવા માટે બજાર-આધારિત સંકેતોને મહત્વ આપ્યું, જેણે ખાનગી રોકાણ માટે માર્ગ મોકળો કર્યો.
તેમણે સરકારી પ્રક્રિયાઓને સરળ અને પારદર્શક બનાવવા માટે કમ્પ્યુટરાઇઝેશન અને ડેટા-આધારિત નિર્ણય લેવાનો ખ્યાલ રજૂ કર્યો. આ પ્રારંભિક પ્રયાસોએ પાછળથી ભારતની ડિજિટલ ઇન્ડિયા જેવી ઝુંબેશ માટે પાયો નાખ્યો, જેના પરિણામો આજે દેશના દરેક નાગરિક અનુભવી રહ્યા છે.
આમ, રાજીવ ગાંધીએ તેમના નેતૃત્વ દ્વારા ભારતને ટેકનોલોજી-આધારિત આધુનિકીકરણ, સ્થાનિક સ્વ-શાસન અને સંસ્થાકીય સુધારાઓની દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ પ્રારંભ આપ્યો, જેના કારણે દેશ આજે વૈશ્વિક મંચ પર પોતાનું સ્થાન મજબૂત કરી રહ્યો છે.
